به نام عالم یکتا
زندگینامه حکیم محمد حسین عقیلی خراسانی
حکیم عقیلی چه کسی بود؟ نام استادان حکیم چه بود؟ شما تا به حال از حکیم چیزی شنیدید؟ می‌دانید چه روزی به نام‌ایشان نام‌گذاری شده است؟ درمورد زندگی آن چه می دانید؟ کتاب‌هایش را می‌شناسید؟ برای رسیدن به پاسخ این سؤالات با طبیب مگ همراه باشید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
در این مقاله خواهید خواند عقیلی درکجا متولد شد، پدر و مادر او چه کسانی بودند، در زندگی این طبیب بزرگوار چه نقشی داشتند، چه زمانی پای در عرصه علم گذاشتند واینکه استادان ایشان در طول علم اندوزی‌ایشان چه کسانی بودند. به دلیل کسب علم به کدام شهر‌ها سفر کردند و در کجا و چه زمانی چشم از جهان فرو بست.
فهرست
مقدمه
حکیم عقیلی
آثار طبیب عقیلی علوی
نتیجه‌گیری
منابع
مقدمه
حکیم خراسانی عقیلی، یکی از اطبای بزرگ این خاندان علوی هست، یکی از بزرگترین حکیمان ایران در قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، این طبیب خراسانی است که در تاریخ و تمدن پزشک ایران بسیار خوش درخشیده و آثار او نمایانگر این شهرت پر آوازه او می‌باشد، او در یک خانواده بقولاً طبی رشد یافت که همگی در این حوزه فعالیت داشتند.
حکیم عقیلی بیشترین تاًثیر خود را از دایی پدرش و پدر خودش گرفته است، البته استادان بسیاری در گذر عمر او بر سر راهش قرار گرفته‌اند که او از آن‌ها بهره کافی برده است.
با استفاده از منابع و مقالات و کتاب‌های معتبر توانستیم اطلاعات گهرباری از این دانشمند پرآوازه بیابیم و در اختیار شما هموطنان و خوانندگان عزیز قرار دهیم تا برگی نو به دفتر علمی شما طالبان علم کهن ایران بیافزاییم.
حکیم عقیلی
عقیلی‌ها جزء سادات علوی موسوی هستند، بزرگ خاندان آن‌ها مظفرالدین خراسانی بود و پدر بزرگ محمد حسین که میرزا محمد تقی موسوی نام داشت. پسوند‌فامیلی علوی آن‌ها سیادت این خاندان را به اثبات می‌رساند. نامی‌ترین و مؤثرترین فرد در بین این خاندان بزرگ حکیم علوی خراسانی بود.
برای تحلیل زندگی علمی عقیلی مستلزم جستجو در کتاب‌های وی و اطلاعات دقیق از استادان او و موًثر واقع شدن گذشتگان این دانشمند بر مشهور شدنش بوده است. اطلاعات زیادی در مورد زن، فرزند و سفر‌های او نیست. عقیلی هم عصر میرزا نصیر، طبیب مخصوص کریم خان زند بوده است.
استادان این طبیب ارجمند
به دست آوردن اطلاعات درباره استادان حکیم نامی کار سختی نیست چون همه خانواده وی در عرصه طب روزگار، مهارت و نام و نشانی داشتند. محمد حسین بیشتر از میرزا محمد هاشم علوی ملقب به(معتمدالملوک) دایی پدرش در عرصه علم بهره گرفته به ویژه از کتاب مفردات او تاًثیر گرفته است.
حکیم فرزانه درکتاب معالجات خود از معتمدالملوک و در کتاب قرابادین بسیار از پدر خود یاد کرده است. بنابرگفته‌های این طبیب ماهر در مقدمه کتاب گران‌بها قرابادین کبیر او سلسله‌ای برای استادان خود بر شمرده ازجمله: در راٌس این سلسله پیامبر بزرگ الهی، حضرت سلیمان (ع) و حضرت علی (ع) قرار دارند که این موضوع، الهی بودن این علم را به اثبات می‌رساند.
بعد از حضرت سلیمان (ع)، اسقلینوس و بعد بقراط قرار داد. از بقراط که بگذریم احیای حران و بعد حکمای خوز و طبرستان قرار دارند. پس این نشان‌دهنده این است که این دو مکتب تاًثیر زیادی بر طب داشته است.
استاد بعدی عقیلی میرزا مسیح فرزند مظفرالدین است که از پزشکان خراسان بود. میزا مسیح طب خود را از اساتید خوز و خوزستان یاد گرفته بود.
عقیلی در کتاب قرابادین کبیر، فصل ۱۸ قبل از نام خودش نام ۱۰۰ حکیم و اطبای معاصر خودش مثل میر محمد علی حسینی صاحب رساله‌ای که از آن به جا مانده، ذکر نموده است.
علوم دیگر عقیلی
در آثار حکیم محمد حسین عقیلی علوی خراسانی اصطلاحات منطق و اصولی همچون: (العلم علمان علم الابدان و علم الادیان) در شرح نیازمندی انسان به طب برای شناخت معرفت الهی. (من عرف نفسه فقد عرف ربه و اعرفکم بنفسه اعرفکم وجود داشته که دلالت می‌کند بر احاطه این دانشمند بر علم منطق، عرفان و تفسیر).
وی در شعر و ادبیات دستی برآتش داشته است مثلاً: مقاله عشق در کتاب معالجات ذکر شده و نشان دهنده ذوق حساس و لطیف و ولایت مداری او می‌باشد.
مست از می‌عشق آن چنانم که اگر یک جرعه ازین بیش خورم بست شوم.
علوم دیگر عقیلی در فنون حکمت، نجوم و ادبیات مهارت داشت و او پیرو کتاب‌های قانون ابن سینا، الحاوی محمد بن زکریای رازی و جامع المفردات الادویه اثر ضیاءالدین مالقی اندلسی بود.
آثار طبیب عقیلی خراسانی
ازجمله آثار طبیب عقیلی خراسانی به شرح ذیل می‌باشد:
۱- دستور شفایی: درکتاب موسوعه گرانقدر الذریعه، آقا بزرگ تهرانی این را به عقیلی نسبت داده است.
۲- قرا بادین صغیر: عقیلی در کتاب خلاصه الحکمه از سخن به میان آورده است.
۳- خلاصه الطب: در کتاب الذریعه آقا بزرگ تهرانی شرح داده شده است که این کتاب در کتابخانه داخل سرای همایون استانبول موجود می‌باشد.
۴- رساله در باب طحال اطفال: درکتاب خلاصه احکمه عقیلی برنامه این کتاب متذکر شده است.
۵- رساله حجامت: زیاد در دسترس نیت و در کتاب خلاصه الحکمه ذکر شده است.
۶- رساله در باب حصبه، حدری و حمینیا: درکتاب قرابادین کبیر و خلاصه الحکمه نامی از او نگاشته شده است.
۷- رساله عرق مدنی: درکتاب قرابادین به چشم می‌خورد.
۸- رساله‌ای در باب جنین: عنوان آن در کتاب خلاصه الحکمه آمده است.
۹- کتابی در موردمعالجه ذات‌الریه اطفال: معرفی شده از کتاب خلاصه الحکمه.
۱۰- معالجات
۱۱- معالجات عربی
۱۲- ذخائرالتراکیب یا قرابادین کبیر:
اولین کتاب عقیلی از مجموعه بزرگ جوامع الجامع نگاشته است. در سال ۱۱۸۵هجری قمری به دستور استادش به جمع‌آوری قرابادین به زبان فارسی و به ترتیب حروف تهجی پرداخت.
از منبع معتبر قانون ابن سینا، جامع المالیقی ابن بیطار، تذکره شیخ یوسف البرادوی، تذکره شیخ داوود انطاکی، ترجمه تذکره ابوریحان بیرونی، اختیارات بدیعی از تحفه حکیم المؤمن، مفردات معتمد الملوک وکتاب‌های یونانی، فارسی و کتبی در ادویه هندی استفاده‌های زیادی نموده است.
۱۳- مخزن الادویه: بعد از نگارش قرابادین این کتاب را نوشت.
۱۴- خلاصه الحکمه: کلیات علم پزشکی است.
در سال ۱۱۸۳ هجری قمری کتابی در باب امراض مختصه از سر تا قدم را به زبان عربی نوشت، اما به دلایل نامعلومی از ادامه نوشتن آن منصرف شد.
نتیجه‌گیری
در تمدن کهنسال ایران زمین، حکما و اطبا زیادی بودند. که یکی بعد از دیگری مانند ستاره‌ای درخشیدند و باعث روشن ماندن شمع محفل علم، مخصوصاً علم طب شدند.
یکی از زبده‌ترین آن‌ها حکیم محمد حسین عقیلی علوی خراسانی صاحب دو اثر ماندگار و معتبر مثل مخزن الادویه و قرابادین کبیر بود، از اولین اثرش که نگاشته شده نوید اثر بعدی داده شده و از روی این مقدمات کتاب‌ها، رساله‌ها آثارش لیست و معرفی شده است. حکیم عقیلی این طبیب شرقی، نام‌آور ایرانی دارای شهرت جهانی است.
اگر ناگفته‌ای مانده از این عالم، شما برای ما کامنت بزارید تا ماهم کسب علم و فیض بنماییم.
منابع
سیریل، الگود. ۱۳۵۲. تاریخ پزشکی ایران از دوره باستان تا سال ۱۹۳۴. محسن جاویدان. نشر اقبال. نوبت چاپ اول ۱۳۵۲. صفحه ۴۶۵.
سیریل، الگود. ۱۳۵۷. طب در دوره صفویه. ترجمه محسن جاویدان. نشر دانشگاه تهران. چاپ اول. صفحه ۱۰۳.
مدبری، محمد. بهار۱۳۷۹. مقاله علمی و پژوهشی زندگینامه محمد حسین عقیلی علوی خراسانی. نشریه دانشکده ادبیات علوم انسانی. دوره جدید. شماره ۸ و ۹ (پیاپی ۷). صفحه ۱۰۱- ۱۱۶.
نویسنده: آرزو اصلانی
س
