به نام خدا 

                                              سوزش معده در طب سنتی

تا حالا دچار سوزش معده شدید؟ می‌دونید علت سوزش معده شما چی بوده؟ بهترین درمان سوزش معده در طب سنتی چیست؟ طب سنتی کلی راهکار مناسب خانگی برای رفع سوزش معده داره. دوست داری با این روش‌ها آشنا بشی. پس با من همراه باش.

فهرست

شرح بیماری سوزش معده در طب سنتی؛
علائم سوزش معده؛
راه‌های تشخیص سوزش معده؛
عوامل ایجاد‌کننده سوزش معده؛
علائم سوزش معده چه مواقعی بوجود می‌آید؛
علت بوجود آمدن سوزش معده؛
اصول حفظ سلامتی معده
بهترین راهکار‌های درمانی سوزش معده از منظر طب سنتی

مقدمه

از منظر طب سنتی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی، سوزش معده یا رفلاکس معده است. برای درمان سوزش معده ابتدا باید عوامل ایجاد‌کننده سوزش معده را شناسایی کنید. علت اصلی سوزش معده به دلیل بازگشت غیر طبیعی محتویات معده به مری می‌باشد. از شایع‌ترین علامت همراه بیمار، می‌توان به تجمع زیاد بزاق در دهان اشاره کرد. پس به سبب درمان، ابتدا از مصرف غذا‌های غلیظ و دیر هضم پرهیز کنید. دوم، اصلاح سبک تغذیه است که در این نوشتار بیشتر به آن می‌پردازیم. سوم، از بین بردن رطوبت‌های خام در ابتدای معده، که می‌توان از دارو‌های منضج و مسهل بلغم به جهت درمان رطوبت‌های بلغمی ایجاد شده در فم المعده استفاده کرد. لازم به ذکر است این نوشتار به منظور آشنایی با علائم و دلایل ایجاد‌کننده سوزش معده انجام گرفته است. شناخت این علائم و دلایل و راهکار‌های درمانی برای همه افراد ضروری می‌باشد.
در این مقاله به بررسی مهمترین دلایل و درمان سوزش معده از منظر طب سنتی می‌پردازیم. جمع‌آوری و تدوین مطالب به روش مطالعه مروری کتب و مقاله‌ها و منابع نرم‌افزار نور انجام گرفته است. با توجه به موارد درج شده در نوشتار می‌توان نتیجه گرفت که در صورت رعایت اصول حفظ سلامت معده، هیچ گاه به سوزش معده دچار نمی‌شویم.

سوزش معده

شرح بیماری سوزش معده در طب سنتی

بیماری سوزش معده در طب سنتی به این شرح است: زمانی که غذای هضم شده در معده یا اسید معده به داخل مری یا دهان برگردد باعث بوجود آمدن سوزشی در ناحیه معده ایجاد می‌شود که این علائم تا قفسه سینه هم ادامه می‌یابد و این سوزش همراه با مایعی ترش در دهان همراه است. به این مکانیسم ایجاد شده سوزش معده یا رفلاکس یا سوزش سر دل هم می‌گویند.

علائم سوزش معده

بارز‌ترین علائم سوزش معده سوزش معده، درد، سوزش و ناراحتی در بالای اپی گاستر است و حتی در بعضی اوقات با انتشار در پشت جناغ همراه است. علائم آن معمولاً افزایش بزاق و مایع ترش مزه است؛ که با رعایت نکردن اصول تغذیه، این علائم تشدید می‌شود.
از نظر طب سنتی سوزش معده علائم دیگری از جمله تهوع و استفراغ، سنگینی سر دل، درد قفسه سینه، احساس خفگی، سرفه مزمن، خس خس سینه و گرفتگی صدا همراه باشد.

بهترین درمان سوزش معده

راه‌های تشخیص سوزش معده به دو بخش تقسیم می‌شود. بخش اول ارتباط مستقیم با رفلاکس دارد که خود به دو بخش رفلاکس اسیدی و رفلاکس بدون اسیدی تقسیم می‌شود. رفلاکس اسیدی که در اثر برگشت اسید معده بوجود می‌آید. بخش دوم، رفلاکس بواسطه سایر موارد به وجود می‌آید. مثلاً بواسطه رفلاکس صفرا، رفلاکس ضعیف قلیایی و مکانیسم‌های دیگری مثل اتساع معده بوجود می‌آید.
در صورتی که سوزش بدون ارتباط با رفلاکس باشد؛ در این صورت سوزش معده به واسطه حساسیت بیش از حد مری به محرک فیزیولوژیک بوجود می‌آید یا به عبارتی دیگر زمانی که محرکی بر حس گر‌های گیرایی اعمال می‌شود، باعث بوجود آمدن رفلاکس از راه وارسانی می‌شود.

درمان سوزش معده

همچنین سوزش معده گاهی برحسب پردازش مرکزی غیر طبیعی سیگنال‌های مری ایجاد می‌شود و اغلب به اساس عوامل مرتبط با احساسات، بر سوزش معده تأثیر بسزایی دارد.

عوامل ایجاد‌کننده سوزش معده
مهمترین عوامل ایجاد‌کننده سوزش معده به شرح زیر می‌باشد:
۱. اموری مانند تُخَمه (سوء هاضمه)، روی هم خوری غذا‌های مختلف
۲. پر خوری
۳. کم غذا خوردن، به دلیل اینکه صفرا بیش از ظرفیت هضم غذای میل شده ترشح می‌کند.
۳. خوردن خوراکی‌های چرب و لزج
۴. قیِ متواتر
۵. گرسنگی مفرط
۶. خوردن آب در میان غذا و ایجاد رطوبت در ابتدای معده

علائم سوزش معده چه مواقعی بوجود می‌آید؟
علائم سوزش معده معمولاً در زمان‌های خاصی خود را نشان می‌دهند. اگر سوزش معده موقع ناشتا ایجاد شود، که ناشی از ریزش مقدار زیاد سودا است و زمان مصرف غذا بهبود می‌یابد. که البته با تقویت معده می‌توان بر آن تأثیر بسزایی گذاشت. گاهی علائم بعد از مصرف غذا خود را نشان می‌دهد که در این صورت باید غذا‌ها را مورد بررسی قرار دهیم و اگر این غذا‌ها جزء لیست زیر باشند باید با تدبیر مناسب‌تری غذا‌ها مصرف کنیم.

علت بوجود آمدن سوزش معده

مهمترین قسمت مقاله ما شناسایی و علت بوجود آمدن سوزش معده و دوری از آن‌ها است. در واقع یکسری غذا‌ها هستند که باعث سوزش معده می‌شوند مثل:
۱. نانی که خمیر آن به خوبی تخمیر نشده باشد.
۲. میوه‌های خام
۳. گوشت گاو
۴. عدس
۵. حلیم
۶. غذای سنگین و غلیظ مخلوط با غذای خام
پس از شناسایی غذای مولد سوزش معده، دو سؤال زیر را بررسی می‌کنیم:
سؤال اول: اگر سوزش معده بر اساس رطوبت خام در بالای معده و ترش شدن آن در حرارت کم بوجود آمده باشد، راهکار درمانی سوزش معده چیست؟
پاسخ: در این شرایط با استفاده از دارو‌های منضج و مسهل بلغم و تقویت معده می‌توان سوزش معده را درمان کرد.
سؤال دوم: اگر سوزش معده ناشی از ضعف معده و عدم عبور غذا از معده و ترش کردن بواسطه حرارت زیاد معده باشد، در این صورت راهکار درمانی چیست؟
پاسخ: در این شرایط با استفاده ازرعایت اصول حفظ سلامت می‌توان سلامتی را به معده و سایر اندام‌ها بازگرداند.
اصول حفظ سلامتی معده
قبل از استفاده ازراه کار‌های درمان سوزش معده، ابتدا باید با اصول حفظ سلامت اندام مذکور بیشتر آشنا بشویم.
جهت حفظ سلامتی معده باید اصولی را بدانیم و رعایت کنیم از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱. قی (استفراغ) ملایم، در صورت آمادگی و سازگاری بدن با شرایط قی و با دستور پزشک در هر ماه دو مرتبه برای پاکسازی معده از فضولات و حفظ سلامتی معده و بدن لازم است.
۲. مصرف غذا‌ها و کباب‌های مقوی مثل کباب کبک، تیهو، بچه خروس، و غذا‌هایی که از گوشت‌های مذکور با ادویه‌های گرم مثل زیره، دارچین، هل، تهیه شده باشد، برای معده مناسب است. البته در صورتی که متناسب با حال و موافق مزاج و همچنین باعث تقویت معده و قوه هاضمه باشد.

بهترین راهکار‌های درمانی سوزش معده از منظر طب سنتی

۱. اگر سوزش معده ناشی از مصرف غذا‌های نامناسب باشد، بهترین راهکار درمان سوزش معده، اصلاح روش تغذیه است. از جمله روش‌های اصلاح تغذیه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
-مصرف غذا هنگام گرسنگی
-رعایت نظم در خوردن غذا
-رعایت تنوع در وعده‌های غذایی
-شستن دست‌ها قبل از غذا
-غذا خوردن در حالت نشسته و با آرامش
-جویدن غذا به اندازه کافی
– پرهیز از پر خوری
– پرهیز از گرسنگی طولانی
-نخوردن چند نوع غذا باهم
-رعایت ترتیب خوردنی‌ها
-نخوردن آب و نوشیدنی با غذا
-سکون بعد ار غذا
– نخوابیدن بلافاصله بعد از غذا
۲. ترکیب خولنجان‏، شربت راوند (شربت تصفیه خون)، کنجد، جهت رفع سوزش‏ معده‏ و مرى و ترش شدن رطوبت معده‌های سوداوى مناسب است. فلفل‏ رافع آن است و مشمش‏ یا زرد آلو خاصیت برطرف‌کننده ترشی آن و رافع آن است. ترکیب گیاهی نانخواه‏ به جهت بدبویى آن مناسب است.
۳. خرفه: خرفه مسکن عطش و رفع‌کننده حرارت معده و کبد می‌باشد. و داروی بسیار مناسبی جهت رفع شدن سوزش معده بحساب می‌آید.
۴. فودنج‏، کپسول گیاهی است که جهت تنقیه از فضولات و سوزش‏ معده‏ بسیار کاربردی است.
۵. اگر سوزش‏ معده‏ ناشى از زیادى ترشى آن باشد؛ به جهت درمان مى‏توان هر صبح یک نخود آهک آب‏ ندیده در یک فنجان آب حل نموده و میل کنید و بتدریج مقدار آن را تا ۶ نخود برسانند. این مورد را می‌توان از طریق علائمی چون آروغ ترش، سوزش شدید معده، احساس توده در گلو، درد قفسه سینه شناسایی کرد.
۶. اگرفرد لاغرى دچار سوزش معده شود، خشکى و صفرا در یک عضو مثلاً در معده غلبه کرده است، که نشانه آن را می‌توان از خشکى زبان، تلخى دهان، تشنگى و درد یا همان درد و سوزش‏ معده‏ متوجه شویم. اگر سوزش معده از غلبه صفرا باشد، با خوردن غذا می‌توانید معده را آرام کنید.
گروهى دیگر از افراد که دارای مزاجى «سرد و خشک» هستند، میل به آب ندارند. زیرا طبیعتشان سرد است. این افراد دچار کدورت ذهن، کثرت فکر، وسواس، شهوت کاذب به غذا، سستى هاضمه، کاهش لینت مزاج هستند که بواسطه کمى آب در بدن مى‏شوند.
در این افراد «سودا» غلبه داشته و حالات عصبى و اوهام در شخص افزایش پیدا می‌کند. بعد از صرف غذاهاى سنگین عمل گوارش به درستى در آن‌ها انجام نپذیرفته و دچار ناراحتى مى‏گردند. این ناراحتی معمولاً همراه با درد و سوزش و گاهی آروغ ترش می‌باشد. به همین جهت برای این بیماران باید داروهاى «گرم و‌تر» تدبیر نمود تا رطوبت بدن آن‌ها افزایش یافته و سودا دربدن آن‌ها کاهش یابد و در نتیجه ناراحتى‏ هاى عصبى‏ حاصل از سوء هاضمه برای افراد بر طرف شود.
در این زمینه به سبب گوارش بهتر و پیشگیری از سوزش معده می‌توان داروهاى گیاهى و میوه‏هاى تازه و خشک به شرح زیر توصیه نمود:
– تخم کتان، خاکشیر، قدومه، تخم بالنگو، تخم شنبلیله، خشخاش، بادام شیرین، کتیراى‌گون، عصاره‏هاى تخم خربزه، تخم گرمک و تخم خطمى و مانند آن.
– کشمش، انجیر، انگور، خربزه، گرمک، توت، انار شیرین، سیب، گلابى، زردآلو و نظایر آن.
– جوشانده گل گاوزبان، سنبل الطیب، لیموعمانى و جوشانده‏اى از جنطیانا، پوست بید، ریشه کاسنى و مرزنجوش، ترنجبین، گز علفى و گز خوانسار.
۷. زمانی که سوزش و درد معده همراه با آروغ ترش و بد بو باشد و احساس سنگینی بر معده غالب باشد، می‌توان از قی کردن یا به عبارتی استفراغ کردن و تخلیه فضولات معده جهت آرام کردن معده استفاده نمود. در صورتی که بدن مایل به قی کردن نباشد، در این صورت می‌توانید چند فنجان آب گرم پی در پی بنوشید و غذای فاسد را تحلیل کرده و دفع نمایید؛ تا زمانی که معده از غذای فاسد پاک نشده است غذایی میل نکنید و زمانی که گرسنگی صادق به شما متحمل شد، می‌توانید غذایی مانند قلیه زرشک یا سماق و یا غوره میل کنید.
۸. کنجد، زمانی که احساس ترشی و سوزش در معده احساس کردید می‌توانید مقداری کنجد بجوید که کنجد مانع ترشحات بیش از اندازه اسید معده می‌شود و سوزش معده را تسکین می‌دهد.
۹. جوشانده‏اى مرکب از سنبل الطیب ۱ واحد، افسنتین رومى ۱واحد، بابونه ۱واحد، رازیانه ۱ واحد و پوست بید ۳ لیوان. این جوشانده رفع تشنج، عصبانیت و تحریک در چهار اصل هاضمه، یعنی خوردن، هضم، جذب و دفع، را نموده و موجب مى‏شود که ترشحات آن بیشتر شده و سوزش‏ معده رفع گردد.
۱۰. در صورت مصرف مواد غذایی گرم و تیز که باعث شود فم المعده بسوزد و موجب سوزش معده شود، باید به جهت درمان از آب گرم با روغن بادام استفاده شود و به صورت جرعه جرعه میل شود. اگر می‌تواند قی کند و اگر نتوانست، آب گرم و سکنگبین ساده بخورد که قی کند. سپس آب انار ترش را جرعه جرعه میل کند یا می‌تواند بمکد. غذا هم می‌تواند از حسوی نرم با روغن گل بادام و شکر بخورد.
۱۱. جهت درمان سوزش معده می‌توانید از شیره سنجد کوبیده، عرق بهار نارنج و عرق نعنا استفاده کنید.
۱۲. جهت درمان سوزش معده می‌توانید ۵۰گرم برگ خشک بارهنگ را در یک لیتر آب ریخته و حدود ۳ دقیقه بجوشانید. سپس ۱۵ دقیقه دم کنید و سپس آب ان را با عسل شیرین میل کنید. در روز می‌توانید ۳ فنجان از این آب را بخورید.
۱۳. برای درمان سوزش معده کودکان می‌توانید تخم زردک را جوشانده و آبش را صاف کرده و شیرین کنید و جرعه جرعه و ملایم به کودک بخورانید.
۱۴. اگر خانم باردار دچار سوزش معده و ترش کردن شد، باید ابتدا از خوردن چربی زیاد، ادویه جات، ترشیجات و غذا‌های سرخ کرده پرهیز کند.
همچنین نصف فنجان عرق نعنا را با آب مخلوط کرده و مصرف نماید؛ اگر دچار افت فشار خون نشد، می‌تواند نصف قاشق چای خوری پودر عصاره شیرین بیان را در دهان ریخته و با آب میل کند.
۱۵. سیر، دارای طبیعت گرم و خشک است و دارای خواص زیادی از جمله مسکن و آرام‌کننده سوزش‌های معده و آسان‌کننده هضم غذا و ضد میکروب و ضد ویروس می‌باشد.
۱۶. نعنا، اگر با سرکه و آب مخلوط شود به جهت سوزش معده مناسب است.

نتیجه‌گیری

سوزش معده زمانی رخ می‌دهد که غذای هضم شده در معده یا اسید معده به داخل مری یا دهان برگردد باعث بوجود آمدن سوزشی در ناحیه معده ایجاد می‌شود که این علائم تا قفسه سینه هم ادامه می‌یابد و این سوزش همراه با مایعی ترش در دهان همراه است. به این مکانیسم ایجاد شده سوزش معده یا رفلاکس یا سوزش سر دل هم می‌گویند. به جهت درمان آن باید علائم و نشانه‌های سوزش معده را بشناسیم و در مواجهه با آن از راهکار‌های درمانی بیان شده در نوشتار بالا استفاده کنید. البته نکته مهم این است که پیشگیری را قبل از درمان بکار ببریم، به جهت پیشگیری باید اصول تغذیه مناسب و متناسب با مزاج را کامل بشناسیم و رعایت کنیم.
همراهان گرامی اگر تجربه مفید دیگری از بکارگیری راه‌های درمانی سوزش معده دارید لطفاً با ما در میان بگذارید.

منابع

۱. احمدیه، عبدالله. ۱۳۸۶ ه. ش. راز درمان( رساله‌ای در پزشکی سنتی و گیاه درمانی). ناشر: اقبال. چاپ: تهران. ج ۱. ص ۷۸. ج ۲ص۷۹. ص۱۳۸
۲. اعلم، هوشنگ. ۱۳۸۱ ه. ش. جستار‌هایی در تاریخ علوم دوره اسلامی. ناشر: بنیاد دائره المعارف اسلامی. چاپ، تهران. جلد ۱. ص۴۰۳
۳. جمعی از نویسندگان. ۱۳۸۶ه. ش. گنجینه بهارستان. ناشر: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. چاپ: تهران. ج ۲. ص ۱۷۳
۴. چوپانی، رسول. امتیازی، مجید. تن ساز، مژگان. خدادوست، محمود. ۱۳۸۸ه. ش. اسباب و علائم. علامت‌شناسی. تشخیص بیماری‌ها در طب سنتی ایران. ناشر: فراز‌اندیش سبز. چاپ تهران. ص ۱۴۱.
۵. حاجی شریف، احمد. ۱۳۸۸ ه. ش. دایره المعارف گیاهان دارویی ایران. ناشر: حافظ نوین. ج ۱. ص۴۸۱ص۴۹۳. ص۴۹۴. ص۷۰۴
۶. حاجی شریف، احمد. ۱۳۸۶ه. ش. اسرار گیاهان دارویی. ناشر: حافظ نوین. چاپ: تهران. ج ۱. ص۶۷۲. ص۸۹۰
۷. حکیم مؤمن، سید محمد مؤمن بن محمد زمان، ۱۳۹. ه. ش. تحفه المؤمنین. مبانی طب و مفردات دارویی. ناشر: نور وحی. چاپ: قم. ج ۲. ص ۴۴۲
۸. شریف، محمد مهدی بن علینقی. ۱۳۸۷ه. ش. زاد المسافرین. ناشر: جلال الدین. چاپ: قم. جلد ۱. ص ۱۳۷
۹. عقیلی علوی شیرازی، سید محمد حسین بن هادی. ۱۳۸۵ه. ش. خلاصه الحکمه (عقیلی). ناشر: اسماعیلیان. چاپ قم. جلد ۳. ص ۲۹.
۱۰. عقیلی علوی شیرازی، سید محمد حسین بن هادی. ۱۲۶۰ه. ق. مخزن الادویه: دایره المعارف خوردنی‌ها و دارو‌های پزشکی سنتی ایران(طبع قدیم). چاپ: کلکته. هندوستان. ج ۱. ص۵۱۶
۱۱. یاوری، مریم. محمد، مظاهری. برهانی، مهدی. ۱۳۹۰ه. ش. استناد در آثار علمی: مجله طب سنتی اسلام و ایران. مقاله سوزش سر دل و ریفلاکس( از طب سنتی ایران تا پزشکی رایج)ص۳۴۵. ص۳۴۶. ص۳۴۷. ص۳۴۸. ص ۳۴۹ ص ۳۵۰

نویسنده: سمانه عسگری ولاشانی