به نام خدا

 افزایش شیر مادر

آیا می‌دانید اهمیت تغذیه با شیر مادر چیست؟ ترکیبات آن چه و فواید آن چگونه است؟ آیا تدابیر و پرهیزات برای افزایش شیر مادر را می‌دانید؟ اگر می‌خواهید این سوالات را بدانید با طبیب مگ همراه شوید.

فهرست

مقدمه
تعریف شیر مادر
اهمیت تغذیه با شیرمادر در طب سنتی
ساختمان پستان و فیزیولوژی تولید شیر
ترکیبات شیر مادر
علائم کفایت شیر مادر
فواید تغذیه با شیر مادر برای نوزاد
مزایای تغذیه با شیر مادر برای مادر
علل کاهش شیر مادر در طب سنتی

•  علل مربوط به ماده مولّد شیر
• علل مربوط به مزاج عضوی پستان

علل کاهش شیر مادر در طب رایج

•  علل مربوط به شیرخوار
• علل مربوط به مادر

چند راهکار ساده برای جلوگیری از کاهش شیر مادر
تدابیر افزایش شیر مادر در طب رایج
تدابیر افزایش شیر مادر در طب سنتی
تاثیر گیاهان بر افزایش شیر مادر
مواد غذایی موثر در افزایش شیر مادر
سبزیجات موثر در افزایش شیر مادر
مواد غذایی مضر در دوران شیردهی
نتیجه گیری
منابع

مقدمه

شیر مادر از موهبت‌های ارزشمند خدا به انسان‌ها در دو سال اول زندگی می‌باشد که به صورت فیزیولوژیک از آن بهره‌مند هستند؛ تغذیه نوزاد در ماه‌های اول زندگی باعث افزایش سطح سلامت کلی جسم کودک و مادر می شود؛ اما به شرایط جسمی و محیطی شیر بعضی از مادران شیرده با کمبود آن روبرو شده و پاسخگوی نیاز های تغذیه ای کودک نمی‌شوند.

تعریف شیر مادر

شیر مادر غذای اصلی کودک در دوران اولیه رشد او می‌باشد، غده تولیدکننده آن در دوران بارداری شروع به رشد و بعد از تولد از سینه‌ها تراوش می‌کند، هورمون‌های پروژسترون، استروژن و پرولاکتین نقش بزرگی در رشد سینه داشته و تولید شیر دارد و تغذیه با شیر مادر در اولویت تغذیه قرار دارد.

اهمیت تغذیه با شیر مادر در طب سنتی

اهمیت تغذیه با شیر مادر در طب سنتی فراوان می باشد و به همین دلیل تدابیر ویژه‌ و راهکارهای زیادی برای دوران شیردهی مادران جهت پیشگیری از مشکلات شایع دوران شیردهی ارائه شده است.

ابن سینا در کتاب القانون فی الطب، بهترین شیر را برای نوزاد شیر مادر می‌داند؛ زیرا شبیه‌ترین غذا به غذای دوران جنینی (خون بند ناف) نوزاد است.

ساختمان پستان و فیزیولوژی تولید شیر

در بررسی ساختمان پستان و فیزیولوژی تولید شیر از نظر طب ایرانی، پستان عضوی مرکب و متشکل از شبکه‌ای عروقی و عصبی پوشیده از گوشت و غدد می‌باشد که به دلیل نزدیکی آن به قلب، این عضو توانایی کافی برای تبدیل کردن خون به شیر را دارد.

در منابع طب رایج آن را غددی می‌شناسند که در طول عمر انسان در حال تغییر بوده و از دو قسمت بافت غددی و چربی تشکیل شده و پوشیده از بافت همبند می‌باشد.

ترکیبات شیر مادر

ترکیبات شیر مادر عبارت از اجزای یکنواخت مانند آب، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی، آنتی‌بادی‌های ایمنی و آنزیم‌ها است که از هر جهت برای کودک شیرخوار مناسب می‌باشد.

علائم کفایت شیر مادر

علائم کفایت شیر مادر عبارت است از:

• خیس شدن کامل ۶تا ۸ عدد پوشک طی ۲۴ ساعت
• میزان وزن‌گیری
• خواب راحت.

فواید تغذیه با شیر مادر برای نوزاد

فواید تغذیه با شیر مادر برای نوزاد به این گونه است که سلول‌ها، هورمون‌ها و آنتی بادی‌های موجود در شیر مادر، کودک را در برابر بیماری های زیادی مثل اگزما، سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، چاقی، دیابت نوع ۲، عفونت های دستگاه تنفسی تحتانی، بیماری روده در نوزادان نارس یا متولد شده قبل از هفته ۳۷ بارداری، اسهال و استفراغ، عفونت گوش و سرطان خون حفظ می‌کند.

همچنین باعث کاهش بعضی بیماری‌ها مثل بیماری‌های گوارش؛ خطر اختلالات رفتاری؛ سبب تکامل سیستم عصبی و افزایش بهره هوشی آن‌ها می‌شود.

فواید تغذیه با شیر مادر برای مادر

از جمله مزایای تغذیه با شیر مادر برای مادر، کمک به بهبود مادر بعد از زایمان، کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲، پیشگیری از برخی انواع سرطان مانند: سرطان تخمدان و سرطان سینه؛ جمع شدن سریع‌تر رحم و کاهش خونریزی بعد از زایمان؛ رعایت فاصله‌گذاری بین حاملگی‌ها؛ برگشت سریع‌تر مادر به وزن قبل از بارداری می‌شود.

علاوه بر آن کاهش میزان ابتلا به افسردگی بعد از زایمان، کاهش ابتلا به فشار و چربی خون، روماتیسم، بیماری‌های قلبی و در کل باعث بهبود وضعیف سلامتی مادر می‌شود.

علل کاهش شیر مادر در طب سنتی

از نظر طب سنتی، خون، منشأ و مولد شیر است و تا وقتی که خون کافی و سالم در بدن مادر وجود داشته باشد، شیر نیز به میزان کافی تولید خواهد شد.

رعایت ستّه ضروریه از جمله آب و هوا، خوردن و آشامیدن، خواب و بیداری، حرکت و سکون، اَعراض نفسانی و مواردی از قبیل تعداد زایمان‌های مادر، نوع زایمان و میزان از دست دادن خون در طی زایمان و پس از آن وجود بیماری‌های زمینه در مقدار شیر مادر موثر است.

علل مربوط به ماده مولّد شیر (خون)

الف) تغییر در مقدار خون
ب) نوع مزاج پایه فرد
ج) اعتدال در کیفیت

علل مربوط به مزاج عضوی پستان

سوء مزاج خشکی یا تری در پستان و همچنین ضعف پستان در جذب و هضم ماده موّلد شیر (خون) باعث کاهش تولید شیر می‌شود.

علل کاهش شیر مادر در طب رایج

علل مربوط به شیرخوار

کم کاری تیروئید، بیماری های‌مادرزادی قلب، شکاف کام و لب، مشکلات گوارشی، اختلالات عصبی و انواع سوء جذب‌ها.

علل مربوط به مادر

• تاخیر مادر در شیر دادن به کودک پس از تولد.
• ضعف کودک در گرفتن نوک سینه مادر به دلیل مشکلاتی مانند اتصال لب به لثه
• وجود مشکلات مربوط به سلامتی مادر مانند ورم نوک پستان یا از دست دادن مقدار زیادی خون هنگام زایمان.
• مصرف قرص‌های ضد بارداری حاوی استروژن.
• شیر دادن به نوزاد به صورت نامنظم و بدون برنامه.
• تغذیه کودک با شیر خشک و استفاده اندک از شیرمادر.
• سیگار کشیدن.

چند راهکار ساده برای جلوگیری از کاهش شیر مادر

 رعایت چند راهکار ساده برای جلوگیری از کاهش شیر مادر هنگام شیردهی عبارتند از:

• تغذیه کودک از شیر مادر باعث ترشح هورمون‌های تحریک کننده سینه برای تولید شیر و در نتیجه سبب افزایش تولید شیر او افزایش می‌شود.

• دادن شیر از هر دو سینه به نوزاد باعث تحریک بیشتر سینه و کمک کننده به تولید شیر می‌شوند.
• تغذیه درست با شیر مادر موثرترین راه برای افزایش ترشح شیر است.

• الگوی زندگی سالم از جمله دوری از سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی، قرص‌های ضد بارداری، استرس و باعث افزایش حجم شیر نوزادان می‌شود.
• بیدار بودن کودک موقع شیرد ادن باعث تحریک و تولید بیشتر شیر می‌شود.

تدابیر افزایش شیر مادر در طب رایج

قدم اول در تدابیر افزایش شیر مادر در طب رایج، آموزش به مادر و اصلاح نحوه شیردهی است. در صورت لزوم از ترکیبات شیمیایی افزایش دهنده شیر مادر مانند متوکلوپرامید، اکسی توسین، دومپریدون، کلرپرومازین و سولپراید استفاده می‌شود، البته ممکن است در اثر مصرف زیاد این داروها عوارض دارویی برای مادر و نوزاد ایجاد شود.

تدابیر افزایش شیر مادر در طب سنتی

برخی از تدابیر افزایش شیر مادر در طب سنتی شامل:
الف) افزایش مقدار غذای مصرفی مثل غذاهایی با مزاج گرم و تر؛ سازنده خون و افزایش دهنده رطوبت بدن؛
ب) در صورت مبتلا به افزایش مقدار خون در مادر با پرهیز دادن او از خوراکی ها و نوشیدنی‌های خون ساز و توصیه به مصرف مواد کاهنده خون سعی در کاهش آن شود تا به مرور به تعادل برسد.

ج) مادر شیرده با وجود اخلاط با مصلح از خلط دفع غلبه اخلاط کند، مثلا با مصرف تمرهندی و آلوبخارا دفع غلبه صفرا، با مصرف غذاهای گرم با درجه یک تا دو و مایل به رطوبت مانند زردک و شوید دفع غلبه بلغم کند.

و) مصرف مواد به جریان درآورنده شیر در صورتی که خون کافی وجود داشته باشد.

ز) جهت افزایش شیر مادر کشک را ساییده و با آب ترب مخلوط و میل کنید.

ح) جهت غلیظ شدن شیرمادر روزی ۷-۳ عدد خرما به همراه شیرتازه میل شود.ط) استراحت و خواب به موقع داشته باشد

ی) فعالیت معتدل روزانه
ک) ماساژ مادر
ل) حمام ملایم معتدل

م) تقویت قوای مادر

گیاهانی که باعث افزایش شیر مادر می‌شود

برخی از گیاهانی که باعث افزایش شیر مادر می شوند عبارتند از شنبلیه، رازیانه، یونجه،زنجبیل، گزنه، روغن نارگیل، زیره، سیاه دانه، باقلا، زنیان، لوبیا و باعث افزایش شیر مادران شیرده می‌شود.

مواد غذایی موثر در افزایش شیر مادر

از جمله مواد غذایی موثر در افزایش شیر مادر در دوران شیردهی، جودوسر، سیر، ماهی قزل آلا، شیر گاو، برنج قهوه ای، تخم مرغ، کنجد و نخود  می باشد.

سبزیجات موثر در افزایش شیر مادر

سبزیجاتی مثل هویج، سیب زمینی و سبزیجات برگ تیره، بادام، پرتقال، سبزیجات برگ دار مثل کاهو؛ اسفناج؛ کلم بروکلی و کلم پیچ، مارچوبه، کدو تنبل، زردآلو ب نه تنها باعث ازدیاد شیر مادر می‌شود، بلکه سبب سلامتی مادر و بچه هم می‌شود.

مواد غذایی مضر در دوران شیردهی

با اینکه با مصرف برخی از مواد غذایی در دوران شیردهی می‌توان به افزایش ترشح شیر مادر کمک کرد اما برخی دیگر از مواد غذایی وجود دارند که بهتر است از مصرف آنها در این دوران حساس اجتناب کنید. این مواد غذایی مضر در دوران شیر دهی به شرح زیر می باشد:

• ماهی های دارای جیوه زیاد
• کافئین
• غذاهای فرآوری شده
مکمل های تغذیه‌ای و شیردهی
• ویتامین B12.
• امگا ۳
• ویتامین D

نتیجه گیری

شیر مادر از موهبت‌های ارزشمند خدا به انسان‌ می‌باشد که به صورت فیزیولوژیک از آن بهره‌مند است؛ تغذیه نوزاد در از آن باعث افزایش سطح سلامت کلی جسم کودک ومادر می‌شود، به همین دلیل تدابیر ویژه‌ و راهکارهای زیادی برای دوران شیردهی مادران برای جهت از مشکلات شایع دوران شیردهی ارائه شده تاکودک و مادر را در برابر بسیاری از بیماری‌ها محافظت و سبب تکامل سیستم عصبی و افزایش بهره هوشی آنها کودک و هم چنین باعث بهبود وضعیف سلامتی مادر شود.

منابع:

انجمن علمی ترویج تغذیه با شیر مادر. مجموعه آموزشی ترویج تغذیه با شیر مادر

دائره المعارف بزرگ طب اسلامى / ج‏۱ ص : ۳۹۸ – ج‏۳ ص : ۳۵۱ – ج‏۵ ص : ۱۷۲

یونیسف. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. تغذیه با شیر مادر با تاکید بر شیردهی در دوران شیوع کرونا

http://sedayehakim.com

نویسنده: فاطمه عطایی آلوجی