به نام خالق هستی

خواص گیاه ختمی

گیاه ختمی را تا چه حد می‌شناسید؟ زیست گاه ختمی کجاست؟ ترکیبات شیمیایی وخواص درمانی ختمی چیست؟ آیا خواص ختمی در رنگ‌های مختلف یکسان است؟ چه اطلاعاتی در مورد موارد منع مصرف و احتیاطات مصرف گل ختمی دارید؟ جواب این سؤالات و مطالب بیشتر را در مقاله زیر بخوانید.

آنچه در این مقاله خواهید خواند:
معرفی گیاه ختمی
ترکیبات شیمیایی کیاه ختمی
خواص و اثرات درمانی گیاه ختمی
خواص انواع گیاه ختمی بر اساس رنگ گل‌ها
خواص درمانی قسمت‌های مختلف گیاه ختمی
موارد منع مصرف و احتیاطات مصرف گیاه ختمی

مقدمه

گیاه ختمی یکی از گیاهان با ارزش دارویی است. گیاهی که تمام قسمت‌های آن اعم از گل، ساقه، شیره و حتی ریشه، از دیر باز کاربرد‌های زیادی داشته است. این گیاه به علت داشتن مواد موسیلاژی، فالوونوئید‌ها و متابولیت‌های ثانویه مفید، دارای ارزش بالقوه درمانی است. با توجه به کاربرد‌های مفید آن در طب سنتی و نوین می‌تواند زمینه کشف دارو‌های با ارزش جدید باشد. این گیاه به درمان سرفه، سرماخوردگی، تب و مشکلات معده کمک می‌کند. 

مصرف این گیاه از سنگ کلیه جلوگیری کرده و گرفتگی قفسه سینه را برطرف می‌کند. زخم معده، تب یونجه، التهاب مثانه، قولنج، ورم معده، اسهال و برونشیت را درمان می‌کند. با توجه به اهمیت گیاهان دارویی در عصر حاضر و لزوم شناخت همه جانبه آن‌ها در جهت بهره‌برداری هرچه بیشتر، در مطالعه حاضر سعی شده است از منابع طب سنتی و نوین موجود جهت شناخت بیشتر گیاه ختمی استفاده شود.

معرفی گیاه ختمی

گیاه ختمی به عربى: خبازى شجرى، کثیر المنفعه، خطمى، الغاسول، العضرس، فارسى: هشت، هاز، خیرو، بیخ خطمى، ریشه خطمی و یونانى: آلتیا، آلبائى و لاتینى: althaeae radix marsh mallow و انگلیسى: vein of marsh mallow با نام علمی Althaea officinalisشناخته می‌شود.
ختمی یک گیاه علفی از خانواده پنیرکیان می‌باشد. منشأء اصلی آن آسیا، اروپا و شرق مدیترانه می‌باشد. از گیاه ختمی در مخزن الدویه جناب عقیلی به عنوان گیاهی از نوع خبازی به رنگ‌های سرخ، سفید و رنگی وگا‌هاً بی‌گل یاد شده است. سفید بهترین نوع است. نوع ارغوانی کبود آنرا هندی خیرو گویند.
طبیعت آن را جالینوس سرد و‌تر، شیخ الرئیس گرم به اعتدال و دیگران معتدل القوی مایل به سردی و‌ تری دانسته‌اند.

خواص دارویی ختمی:

محلل، منضج، رادع، مرخی، ملین بوده لذا در بسیاری از نسخه‌های درمانی کاربرد دارد.
گل آن ضعیف‌تر از تخم، برگ و ساق آن است.
با توجه به مکان رشد، شکل و رنگ برگ و گل‌ها و خواص آن‌ها گیاه ختمی به چند نوع مختلف تقسیم می‌شود.
– ختمی کوهی با گل‌های سفید که به نسبت دیگر انواع آن دارای خواص بیشتری است. این نوع ختمی خودرو می‌باشد و به دلیل خودرو بودن آن تعداد گل‌هایش کم است. در مقابل کم آبی هم مقاومت بالایی دارد.
– ختمی باغی دارای رنگ‌های قرمز، صورتی، سفید و بنفش می‌باشد و بیشتر برای زیبایی کاشته می‌شود و خواص دارویی ندارد.
– ختمی طبی، این نوع ختمی برای خواص درمانی کاشته می‌شود و دارای کرک‌های ظریف و گل‌های کوچکتر، به رنگ صورتی، آبی یا قهوه‌ای می‌باشد.

ترکیبات شیمیائى گیاه ختمی

ترکیبات شیمیائی گیاه ختمی بسیار پیچیده است. تمام قسمت‏هاى گیاه داراى لعاب فراوان است. منتهى برگ ختمى‏ علاوه بر لعاب موسیلاژ داراى مقدارى اسانس و یک اسید فرار مى‏ باشد. گل ختمى‏، علاوه بر لعاب و اسانس مقدارى هم مواد قندى دارد. در تجزیه شیمیایى ریشه ختمى‏ مواد مهم زیر را به دست آورده‏اند:
ریشه این گیاه حاوى ۱۸ تا ۳۵ درصد موسیلاژ است، مواد پکتیک، آمیدون (نشاسته)، ساکارز، ماده روغنى، قند تبدیل‏ یافته، تانن، آسپاراژین تبائین، آلبومین، لسیتین، اسید مالیک، نوعى آنزیم یک ماده معطر فرار، مواد معدنى و فسفات.
برگ گیاه حاوى موسیلاژ و فلاونوئیدهائى نظیر کوئرستین، کمپفرول، اسمتینگ گلوکوزید، همچنین اسیدهاى پلى فنولیک مختلف وکومارین است که به عنوان ضد التهاب و آنتی اکسیدان عمل می‌کنند.

گیاه ختمی در روایات اسلامی

از گیاه ختمی در روایات اسلامی بسیار یاد شده است از جمله:
حضرت صادق (ع) فرمود: سر را هر جمعه با ختمى‏ شستن موجب‌ امان از برص و دیوانگى است و شستن سر با ختمى‌ امان از سردرد و دور کننده فقر است و سر را از هر ناراحتى پاک مى‏کند.

امیرالمؤمنان (ع) فرمود: سر را با خطمی شستن آلودگى را مى‏برد، و کثافات را بر طرف می‏کند.

خواص و اثرات درمانی گیاه ختمی

مطالعه خواص و اثرات درمانی گیاه ختمی انسان را به تعجب و شگفتی وا می‌دارد. گیاهی با خواص متعدد که حتی از عصاره آن در تهیه شیرینی جات و آشپزی استفاده می‌شود. جالب است بدانیم از گیاه ختمی برای پاکسازی خاک از مواد آلاینده هم استفاده می‌شود.
بطور کلی یکسری از خواص عمده این گیاه را با هم مطالعه می‌کنیم.

• ضدالتهاب: در بیماری‌های التهابی مانند التهاب مفاصل، پوست و دستگاه گوارش کمک‌کننده می‌باشد.
• تقویت سیستم ایمنی: گل ختمی می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند.
• ضدباکتری و ویروس: گل ختمی در کنترل و درمان عفونت‌های دستگاه ادراری و دستگاه تنفسی کمک‌کننده است.
• ضدقارچ: این گیاه درکنترل عفونت‌های قارچی مانند تب خال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• کاهش درد: این گیاه به کاهش درد‌های مختلفی مانند درد عضلانی، درد مفاصل کمک می‌کند.
• کاهش خشکی پوست و مو: عصاره و ماسک گیاه می‌تواند خشکی پوست و مو را کاهش دهد. حتی در مشکلات خشکی واژن زنان یائسه کمک‌کننده است.
• کمک به مشکلات پوست سر: رفع خارش، شپش، شوره سر
• ضد اسپاسم: این گیاه در کنترل اسپاسم‌های مختلفی مانند اسپاسم روده، اسپاسم دستگاه تنفسی کمک‌کننده است.

خواص گل ختمی بر اساس رنگ گل‌ها

-خواص گل ختمی سفید
در مناطق گرم و خشکی از جمله جنوب آسیا، آفریقا و خاورمیانه رشد می‌کند. این گیاه به عنوان یک گیاه داروئی برای تقویت سیستم ایمنی، کاهش التهابات و درد‌های مفصلی، بهبود عملکرد گوارش، تسکین اضطراب و یک ضد عفونی‌کننده طبیعی عمل می‌کند.
-خواص گل ختمی بنفش در درمان بسیاری از بیماری‌ها مفید بوده و در بسیاری از صنایع غذایی به عنوان رنگ دهنده طبیعی موارد کاربردی زیادی دارد.
-خواص گل ختمی زردتقریباً تمام قسمت‌های گل ختمی زرد مفید بوده وخواص درمانی فراوانی دارد. بیشترکاربرد‌های درمانی که برای گیاه ختمی گفته شده است در ختمی زرد صدق می‌کند
خواص درمانى قسمت‌های مختلف گیاه ختمی
خواص درمانى قسمت‌های مختلف گیاه ختمی با هم متفاوت است.
-گل ختمى اثر رفع تحریکات جلدى و نرم کننده داشته دردرمان بیماریهاى سینه، سرفه، درد گلو و ورم ملتحمه بکار مى‏رود.
-برگ ختمى داراى موسیلاژ فراوان و اثر نرم کننده در مصارف داخلى است در استعمال خارج به صورت ضماد از آن استفاده به عمل می‌‏آید. جوشانده برگ ختمى به صورت لوسیون حمام، کمپرس گرم، غرغره و تنقیه استفاده می‌شود.
-ریشه ختمى نیز به عنوان نرم کننده، رفع کننده تحریکات جلدى استفاده مى‏شود مصرف ریشه ختمى را در تمام موارد التهاب سرفه‏‌ها ى شدید نزله ‏‌ها، آنژین برونشیت، بیماری هاى التهابی ریه، ورم معده و روده، اسهال و دل پیچه‏‌ها، یبوست، بیماری هاى مثانه، سنگ کلیه، کاهش و عدم دفع ادرار، ترشحات مهبلی و مسمومیت استفاده می‌شود.
– شیره ختمی در رفع تشنگى مؤثر است. آب ‏پز برگ و ریشه آن در درمان سوزش مجراى ادرار، سوزش روده، اسهال و‌امان ماندن از گزش حشرات با روغن زیتون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

-تخم ختمی در نرم کردن ورم‌ها، درمان اسهال و سرفه مفید است.

موارد منع مصرف و احتیاطات مصرف گیاه ختمی

در بررسی موارد منع مصرف و احتیاطات مصرف گیاه ختمی باید بدانیم، بطور کلی مصرف گیاهان دارویی در مادران باردار و شیرده، نوزادان و بیماری‌های خاص ممنوع است مگر اینکه طبق دستور و نظارت طبیب حاذق باشد. در دیابت مصرف گیاه ختمی ممکن است باعث افت قند خون شود برای همین لازم است علاِئم افت قند خون کنترل شود. ختمی به تنهایی مضر معده است با مصلح عصاره زرشک و عسل و رازیانه مصرف شود. در مشکلات ریه برای اینکه به ریه ضرر نرساند با عسل مصرف شود.

نتیجه‌گیری

ختمی یکی از گیاهان با ارزش از نظر مواد تشکیل دهنده می‌باشد که از ریشه ختمی، گل ختمی، برگ ختمی، شیره ختمی، تخم ختمی استفاده‌های فراوان می‌شود. با توجه به خصوصیات موسیلاژی و آنتی اکسیدانی و سایر ترکیبات ختمی امروزه در صنعت دارؤسازى بعنوان آرام‏ بخش، نرم‏ کننده، ضد التهاب، خلط‌آور و هم چنین بعلت خاصیت نرم کنندگى و محافظ بودن بعنوان پوشش کپسول‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنظر می‌آید با توجه به مواد سازنده و اثرات درمانی و غیر درمانی این گیاه، تحقیق و مطالعه بیشتر لازم و ضروری است.
از اینکه این مقاله رو انتخاب و مطالعه کردید خیلی بی‌نهایت متشکریم. خوش حال خواهیم شد اگر نکات ضعف و قوت ما رو یادآوری کنید و اگر مطلب جدیدی در مورد این گیاه پر برکت بود ما رو هم در جریان بگذارید.

منابع

-خسروى، سید مهدى. (۱۳۸۶). گیاهان دارویى و نحوه کاربرد آن‌ها براى بیماریهاى مختلف در طب سنتى. ۱جلد. فروشگاه اینترنتى نشر محمد. تهران. چاپ: نهم. صص۷۸تا۷۹
-رازى، محمد بن زکریا. (۱۳۸۷). المنصوری فی الطب (ترجمه). مترجم: ذاکر، محمد ابراهیم، ۱جلد. دانشگاه علوم پزشکى تهران. چاپ: اول. ص۲۴۲
-سلطانى، ابو القاسم. (۱۳۸۸). دائره المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى). جلد۱. ارجمند. دانشگاه علوم پزشکى و خدمات درمانى. تهران. چاپ: اول. صص ۵۵ و۵۹
– صانعى، صفدر. (۱۳۸۶). نسخه شفا گل و گیاه. ۱جلد. حافظ نوین. تهران. چاپ: شانزدهم. ص۳۸۴
-صدیق آرا، پریسا، برین، عباس، جاهدخانیکی، غلامرضا، و فرجادمند، فاطمه. (۱۳۹۲). ارزیابی ظرفیت آنتی اکسیدان و ضد التهابی عصاره الکلی بابونه، توت، ختمی، گل گاوزبان و رزماری. (دانش و تندرستی در علوم پایه پزشکی (مجله دانش و تندرستی، ۸(۱)، ۳۱-۳۴
-طبرسى، حسن بن فضل. (۱۳۶۵). ترجمه مکارم الاخلاق (میر باقرى). مترجم: میرباقرى، سید ابراهیم. جلد۱. فراهانى. تهران. چاپ: دوم. ص۱۱۷
-قادری، علی و احمدی، خدیجه و پوریایی، احمد و آذرباد، حمید رضا. (۱۴۰۰). مروری بر خواص درمانی گیاه دارویی ختمی از دیدگاه طب سنتی. اولین همایش ملی گیاهان دارویی، کارآفرینی و تجاری‌سازی، جیرفت.
-نورانى، مصطفى. (۱۳۸۴). دائره المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى). ارمغان یوسف. قم. چاپ: اول
جلد۲: صص۵۲۰ تا۵۲۷ و جلد۱۰: ص ۸۲۰
-کیانی طلایی، عالیه، قرائتی، دکتر مرضیه، سادات حامدی، دکتر شکوه، اخلاقی، دکتر فریده، بهنام‌پور، دکتر ناصر و فیض‌آبادی، دکتر زهره. (۱۳۹۹). اثر گیاه ختمی بر عملکرد جنسی زنان یائسه: کارآزمایی بالینی شاهددار تصادفی شده. مجله زنان، مامایی و نازایی ایران، جلد ۲۳، شماره ۱۱صص۳۲-۲۴