۱۸ تدابیر درمانی کلی یبوست در طب سنتی و عوارض آن

به نام خدا

 تدابیر یبوست

تا حالا دچار یبوست شده اید؟ آیا می دانید با روشهای طبی سنتی و رژیم غذایی مناسب می توان آن را ریشه کن کرد؟ برای این اطلاعات با مجله طبیب مگ همراه باشید.

فهرست

مقدمه

یبوست در طب سنتی

علت آن

تدابیر کلی درمانی آن در طب سنتی

یبوست و کرونا

نتیجه گیری

منابع

مقدمه

یبوست از مشکلات شایع گوارشی و ناشی از عوارض سبک زندگی جدید است .

گستره آن در جهان به بیش از ۷/۱ جمعیت بالغین جهان می رسد که اغلب از یبوست مزمن رنج می برند.^۷

یبوست در طب سنتی از علائم مزاج سوداوی (عصبی) است.^۴

احتباس مدفوع را یبوست گویند که می تواند به صورت خود کنترلی در دفع مدفوع هم باشد . تکرر خود کنترلی مدفوع موجب ضعف قوه مدبره و عملکرد آن در خروج مدفوع شده و در نتیجه اختلال در عملکرد و فعل اندام به وجود می آید، که نهایتا موجب آن می شود. تدابیر یبوست در طب سنتی به این صورت است که اگر فرد در شبانه روز کمتر از یک بار دفع  مدفوع داشته باشد  یعنی به آن دچار شده است.

یبوست

یبوست در طب سنتی

در طب سنتی با نام هایی مانند حصر (hasr) ,قبض شکم و اعتقال بطن آمده است؛ علاوه بر این یبوستی که همراه با درد باشد را قولنج می نامند . شیوع آن در آسیا کمتر از نقاط دیگر جهان است و ۱% از مراجعات پزشکی را به خود اختصاص می دهد.

تفاوتهایی در تعریف آن در طب سنتی ایران و طب رایج وجود دارد . تشخیص این بیماری در طب سنتی زودتر است و تعداد اجابت مزاج بیشتر از طب رایج ذکر شده است.^۷

در کتب قدیمی و طبق نظر حکمای طب سنتی , مادر بیماریهاست .

برای درمان در قدیم , بعد از مراجعه بیمار در ابتدا برای او منضج و بعد مسهل تجویز می کردند, به این صورت که ابتدا با غذا سموم را از بدن خارج کرده وبعد با گیاهان ملین و مسهل سموم آماده شده را دفع می کردند تا بدن پاکسازی شود.

از نظر حکمای قدیم این بیماری یک مصیبت محسوب می شد نه یک بیماری. چون عقیده داشتند که مرتبا مواد هضم شده کثیف در روده توقف می کنند و بدن را آلوده می کنند.^۴

علت یبوست

در طب سنتی خلط صفرا یکی از چهار خلط مهم بدن است که کار آن کمک و تحریک دفع در روده می باشد . در روده رطوبات لزجی وجود دارند که عامل یبوست هستند و صفرا با تحریک جداره روده موجب تحریک احساس دفع شده و از آن جلوگیری میکند .

پس اگر در کمیت و کیفیت صفرا اختلال ایجاد شود و در اثر انسداد  یا هر دلیل دیگری به روده نریزد، موجب یبوست  خواهد شد.^۶

• بعضی از علل یبوست در طب سنتی :

• می‌تواند یکی از عوارض ناشی از آلودگی صوتی باشد.^۵
• مصرف مواد مخدر باعث آن می‌شود.^۴
• مصرف گوشت کبک موجب آن می گردد.^۱۰
• مصرف نان سفید چون سبوس آن به‌شدت گرفته‌شده موجب یبوست می‌شود.^۱۰
• بارداری
• سالمندی یا کهولت سن

یبوست در زنان :

• یبوست در بارداری :

یکی از مشکلات شایع دردوران بارداری یبوست است.^۹

برای رفع آن در طب سنتی ایران، استفاده از ملینات در زمان بارداری توصیه می شود که عوارض کثیری از آن را  کاهش میدهد.

– برای پیشگری و درمان یبوست بارداری در طب سنتی ایران توصیه هایی به شرح زیر وجود دارد :

۱) توصیه غذایی شامل سوپ های پرچرب^۱۳

۲) توصیه دارویی شامل فلوس و گل سرخ ، شیرخشت، تمر هندی، ترنجبین، روغن بادام که از این میان، شیرخشت از همه اثربخشی بهتر و عوارض کمتری دارد.^۹

۳) توصیه غیرخوراکی شامل پیاده‌روی آرام^۱۳

• موارد منع مصرف بعضی از داروهای گیاهی مربوط به یبوست در طب سنتی در بارداری:
• احتیاط و منع مصرف غذاهای تند، تلخ و قابض^۱۳
• عدم مصرف فلوس به‌علت وجود انتراکینون^۹

• توصیه‌های درمانی یبوست بارداری در طب سنتی :

۱) نوشیدن یک لیوان آب خالص هر روز صبح به‌صورت ناشتا

۲) مصرف یک قاشق شربت‌خوری روغن زیتون یا پارافین خوراکی بعد از هر وعده غذا

۳) خیساندن چهار عدد انجیر خشک در آب گرم از شب قبل و مصرف آن در صبح ناشتا^۴

• یبوست و چاقی در زنان :
• افزایش خطر ابتلا به یبوست با چاقی عمومی در ارتباط است اما چاقی شکمی ارتباط با یبوست و یبوست عملکردی ندارد.
• در زنان افزایش خطر ابتلا به این بیماری با چاقی عمومی مرتبط است اما در مردان چنین ارتباطی وجود ندارد.^۱۱

• یبوست و یائسگی بانوان :

یبوست یکی از اختلالات گوارشی ناشی از تغییرات فیزیولوژیکی جسمی و روانی در دوران یائسگی است که کاهش کیفیت زندگی را به دنبال دارد. با توجه به افزایش جمعیت زنان یائسه و شیوع این بیماری در بین آن‌ها باید تدابیر یبوست در طب سنتی و مراقبت از میانسالان و سالمندان حتما از قبل صورت گیرد.^۱۴

• یبوست و پوست بانوان :

دختران با اختلال سیکل قاعدگی و یا بانوان باردار که دچار یبوست هم می‌شوند، احتمال ایجاد لک‌های قهوه‌ای‌رنگی روی پوست صورت آن‌ها زیاد است.^۴

یبوست در کودکان:

 یکی از شایع‌ترین مشکلات دوران کودکی این عارضه است و تدابیر یبوست در طب سنتی برای کودکان بسیار است که مهم‌ترین آن‌ها عدم رعایت سته ضروریه است.^۸

 برای درمان یبوست مزمن کودکان حذف شیر گاو توصیه می‌شود.^۱۲

یبوست

تدابیر کلی درمانی یبوست در طب سنتی

۱) مهم‌ترین ماده خوراکی برای رفع آن در طب سنتی انجیر خشک است که به دلیل داشتن شیرابه آنزیم پروتئاز  و دانه‌های ریز موجود در آن لینت آور و مناسب برای رفع یبوست است.^۲

برای این کار بهتر است چهار یا پنج عدد انجیر را از شب قبل در گلاب یا شیر بخیسانید و ناشتا میل کنید.^۱۰

۲)انگور فرنگی خاردار، ملین مدر خنک‌کننده است اما در مصرف آن باید احتیاط شود.^۱

 ۳)دانه ارزن پخته هم که صالح الغذاست، مناسب می باشد.^۱

۴)تخم بالنگو^۱

۵) آب جوشانده ریشه بالنگ^۱

۶) انگور که باعث کاهش التهاب دستگاه گوارش و هموروئید هم می‌شود. در قرآن هم ۱۱ بار نام انگور آورده شده است.^۲

۷) عسل سیاهدانه^۳

۸) عسل با داشتن قند میوه حاوی روغن‌های حلقوی بنزنی بر حرکات دودی روده مؤثر است که باعث رفع یبوست می‌شود.^۳

برای درمان این بیماری، یک قاشق عسل را در یک لیوان شیر سرد حل کرده و قبل‌از خواب مصرف نمایید و بعد از آن یک قاشق عسل را بدون شیر قبل‌ از خواب مصرف کنید تا کاملاً یبوست و نفخ معده برطرف شود.^۳

یک قاشق مرباخوری عسل و برای یبوست‌های شدید دو قاشق آن در بعدازظهر بسیار نافع است.^۳

• حرارت دادن عسل باعث از بین رفتن خاصیت لینت بخشی آن می‌شود.^۳

۹) گرده گل دو بار در سال و هر بار به مدت یک ماه برای رفع عارضه مصرف می‌شود، میزان مصرف ۳۰گرم گرده در روز است.^۳

۱۰) کومبوچا نوعی گلسنگ است که کومبو به معنی خزه‌ی قهوه‌ای و چا به معنای چای است. این گلسنگ حاوی باکتری و مخمر برای تنظیم سیستم گوارش و رفع یبوست و اسهال است.^۴

 ۱۱) هویج آب‌پز برای رفع یبوست ناشی از ضعف معده مناسب است.^۱۰

۱۲) ماست برای رفع این عارضه ناشی از غلبه خشکی روده مناسب است. به این منظور مصرف یک پیاله ماست به‌اضافه یک یا دو قاشق شکر سفید قبل‌از خواب مفید خواهد بود.^۱۰

 براساس مطالعات صورت‌گرفته، مصرف لبنیات پروبیوتیک حاوی لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس وبیفیدوباکتریوم لاکتیس به مدت یک تا دو هفته در کاهش یبوست مؤثر است.^۱۵

۱۳) آش‌های ملین مانند آلو بخارا تمر هندی، قیسی، برگه زردآلوی خشک‌شده^۱۰

۱۴) شوربا دَسِمه (چرب) همراه با چغندر و اسفناج^۱۰

 ۱۵) میوه‌های ملین مانند آلو سیب شیرین و رسیده^۱۰

۱۶) آبگوشت قُرطُم

* نکته: افراد حساس به قُرطُم شامل زنان باردار، مبتلایان به زخم معده و هموروئید و افراد دارای حساسیت‌های پوستی باید با نظر پزشک مصرف کنند.^۱۰

۱۷) کمپوت آلوچه خشک^۱

 ۱۸) روزه باعث درمان یبوست می‌شود.^۵

یبوست و کرونا

 در اپیدمی کرونا شرایط قرنطینه می‌تواند تا حدودی باعث ایجاد یبوست شود چون در این شرایط فعالیت‌های فیزیکی کاهش‌یافته و عادات غذایی هم تغییر می‌کند و به گونه‌ای که مصرف آب و غذاهای فیبردار کاهش می‌یابد که همگی این‌ها منجر به این عارضه خواهند شد.^۱۶

در شرایط قرنطینه این بیماری به‌طور مشهودی بین بزرگسالان مشاهده می‌شود که ناشی از تغییر شرایط زندگی و استرس ناشی از کرونا ویروس است.^۱۷

 بنابراین تدابیر یبوست در طب سنتی از لحاظ مصرف مواد غذایی حاوی فیبر و تدابیر حرکت و سکون، کمک شایانی می‌توانند به یبوست ناشی از اپیدمی کرونا کنند.

نتیجه گیری

با توجه به زندگی شهر نشینی و رژیم غذایی نامناسب تمام افراد و سبک زندگی ناسالم، یبوست از شایع ترین عارضه ها به ویرژه درمیان کودکان و سالمندان می باشد. با رزیم غذایی مناسب و فیبر دار و با تدابیر طب سنتی می توان آن را به طور کامل ریشه کن کرد.

منابع

1. حاجی شریف، احمد. ۱۳۸۶. اسرار گیاهان دارویی. ۱ ج. تهران – ایران: حافظ نوین
2. نوری زاد، صمد. ۱۳۸۳. آنسوی آیه ها، نگرشی بر اعجازهای پزشکی قرآن. ۱ ج . قم – ایران: آیت عشق.
3. دریایی، محمد رسول. بدون تاریخ. معجزات درمانی عسل و انگبین ها بر اساس طب النبی صلی الله علیه و آله و سلم و طب الائمه علیهم السلام و دانش روز. ۱ ج. تهران – ایران: یاس بهشت.
4. حاجی شریف، محمد. ۱۳۸۸. دائره المعارف گیاه درمانی ایران. ۱ج. تهران – ایران: حافظ نوین.
5. همایش کشوری قرآن و طب (سومین: یزد: ۱۳۸۸)، و میرمحمدی، جلیل. ۱۳۸۸. مجموعه مقالات سومین همایش کشوری قرآن و طب. ۲ ج. مشهد مقدس – ایران: بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه.
6. سید اصفهانی، سارا سادات. چوپانی، رسول. مکبری نژاد، روشنک. ۱۳۹۴. نقش اختلالات خلط صفرا بر یبوست در طب سنتی ایران. دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. تهران – ایران.
7. کریمی، راضیه. کریمی، شراره. توکلی کامه علیا، مریم. ۱۳۹۴. تبیین مفهوم یبوست در طب سنتی و مکمل. دانشگاه علوم پزشکی مشهد. مشهد مقدس – ایران.
8. مطهری فرد، منیره سادات. جعفری، زهرا. پاک نژاد، مریم السادات. عوید زاده، لاله. ۱۳۹۴. پیشگیری و درمان یبوست کودکان از دیدگاه طب سنتی ایران. دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران و اردکان.
9. هاشم دباغیان، فتانه. امینی بهبهانی، فرشاد. ۱۳۹۴. اثر بخشی دایمی گیاهان دارویی طب سنتی ایران در درمان یبوست بارداری. دانشگاه علوم پزشکی ایران.
10. یوسفی، علی. جزوه مبانی طب سنتی سطح یک. ۱۳۹۹. تهران – ایران
11. سالک، نجمه. دادخوا، عادله. صانعی، پروانه.حسن زاده کشتلی، عمار. اسماعیل زاده، احمد. ادیبی، پیمان. ۱۳۹۴. ارتباط میان چاقی با یبوست و یبوست عملکردی در بزرگسالان ایرانی. مجله دانشکده پزشکی اصفهان.
12. سبحانی شهمیرزادی، محمد. فدایی، میلاد. علایی، احسان. قاسمی کبریا، فاطمه. روشندل، غلامرضا. سلامت، فائزه. ۱۳۹۳. اثر حذف شیر گاو از رژیم غذایی کودکان بر یبوست مزمن. مجله دانشگاه علوم پزشکی گرکان.
13. زارعیان، محمدعلی. نجات بخش، فاطمه. تبرایی آرانی، ملیحه. ۱۳۹۵. اهمیت و روشهای درمان یبوست بارداری در طب سنتی ایران و مقایسه آن با طب رایج. مجله زنان مامایی و نازایی ایران.
14. کمالی، کبری. گلیان تهرانی، شهناز. بنایی، مزده. جمشیدی منش، منصوره. محسنی، شکرالله. ۱۳۹۶. بررسی شیوع یبوست و عوامل مرتبط با آن در زنان یائسه شهرستان رودان. مجله زنان مامایی و نازایی ایران.
15. میر غفور مند، مژگان. همایونی راد، عزیز. محمد علیزاده چرندابی، سکینه. شکری قزلجه، کلثوم. ۱۳۹۴. مروری بر اثر مصرف ماست پروبیوتیک به عنوان راهکاری نوین در پیشگیری و درمان یبوست. مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک.

• Incidence of “new-onset” constipation and associated factors during lockdown due to the coronavirus-19 pandemic. 2020. JM Remes-Troche, E coss-Adame, M Amieva-Balmori…
• Gulay Yilmazel. Lockdown constipation incidence and associated factors among adults during COVID-19 in Turkey. 2021. European Journal of public Health, volume37

• نویسنده: عطیه حدادنژاد

•