به نام خدا

چند خاصیت کاربردی زنجبیل در طب سنتی

آیا میدونستی زنجبیل در درمان بسیاری از بیماریهای ناشی از سردی بدن نافع است؟ میدونی به صورت پودر، رنده شده، دمنوش و قرص قابل مصرف است؟ برای کسب این اطلاعات با مجله طبیب مگ همراه باشید.

فهرست

مقدمه
زنجبیل چیست
کاربردهای آن
خواص آن در طب سنتی
موارد منع مصرف آن
نتیجه گیری
منابع

مقدمه

زنجبیل یکی از گیاهان دارویی با خواص بسیار مفید برای سلامتی انسان است که از قدیمی ترین زمان‌ها به عنوان یک داروی طبیعی و مفید شناخته شده است. از خواص زنجبیل در طب سنتی هم چون محرک دستگاه گوارش و مفید برای هضم غذاست بسیار استفاده می شود. بنابراین در درمان سوء هاضمه، نفخ، قولنج، استفراغ، تشنج، درد معده و تنگی نفس مفید خواهد بود. در مازندران، هند و چین بیشتر یافت می شود. منشأ اصلی آن، آسیا محسوب می شود اما امروزه در آفریقا، هند و آمریکا هم کاشته می شود. زنجبیل یک گیاه دارویی است که در مناطق گرم و مرطوب شبه استوایی رشد می‌کند.

زنجبیل چیست؟

زنجبیل (Ginger  ) با نام علمی Zingiber officinale  عصاره ی گیاهی است که شبیه نی می باشد؛ دارای برگهای کوچک و باریک می باشد. خوشبو بوده و دارای طعم تندی است. طبع آن گرم و خشک است و باعث تقویت قوه باه می شود. خشک کننده دماغ هم محسوب می شود.

نوع تازه آن از نظر گرمی در درجه سوم و از لحاظ خشکی در درجه اول قرار دارد. اما نوع خشک در درجه دوم خشکی می باشد.

زنجبیل در طب سنتی دوای مطلق محسوب می شود. یعنی اینکه با ورود به بدن فقط کیفیت (سردی، گرمی، تری، خشکی) را تحت تاثیر قرار می دهد و خاصیت غذایی ندارد که جزئی از بدن شود.

• در قرآن کریم هم به خواص اعجاب انگیز زنجبیل اشاره شده است.

وَیُسْقَوْنَ فِیهَا کَأْسًا کَانَ مِزَاجُهَا زَنْجَبِیلًا

           در آنجا جامى بنوشانندشان که آمیخته با زنجبیل باشد. (آیه ۱۷ / سوره انسان)

بعضی از ادویه ها می توانند باعث کاهش قند خون و افزایش انسولین شوند که زنجبیل یکی از بهترین ادویه ها برای دیابت است.

به دلیل خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدان موجود در آن در طب سنتی، این ماده به عنوان دارو برای بهبود گوارش، کاهش کلسترول خون و دفع سموم انباشته شده در بدن مورد استفاده است.

به علاوه این مفرده باعث افزایش سوخت و ساز بدن شده و چربی ها را به خوبی دفع می کند.

یکی دیگر از خواص آن در طب سنتی، دیورتیک بودن آن است که موجب دفع مایعات اضافی بدن شده و از التهاب جلوگیری می کند. در عین حال فاقد کالری هم هست.

همچنین این گیاه نقش مهمی در از بین بردن سلولهای سرطانی و توقف تولید تومورهای جدید و حفاظت از سلولهای سالم دارد.

کاربردهای زنجبیل:

از مهمترین کاربردهای آن در تقویت قوای هاضمه و معده و همچنین قوای جنسی است. از دیگر کاربردهای آن مقوی کبد و دماغ، ملین، پادزهر سموم و برطرف کننده عطش بلغمی می باشد.

امام صادق (ع): عسل را با زنجبیل پرورده بخورید تا حافظه قوی گردد.

امام رضا (ع): کسی که می خواهد فراموشی نداشته باشد هر روز سه قطعه زنجبیل پرورده با عسل بخورد.

• به صورت دم کرده برای درمان استفراغ، درد قاعدگی، نفخ، اسهال، هضم ناقص مناسب است به اینصورت که روزانه ۰.۵ تا ۱.۵ گرم زنجبیل را در آب جوش دم کنید.
• شربت آن۱ واحد (۱ گرم) زنجبیل رنده شده+۳ واحد (۳ گرم) عسل+مقدار دلخواه آب جوش روی حرارت گذاشته و کف آن دور ریخته شود و در یخچال گذاشته و هر از گاهی استفاده شود.
• افراد با سوءمزاج سرد در کبد،گوارش و مغز پودر آن را همراه سردها مثل ماست و دوغ بخورند.
• مربای آن برای مالیخولیا و رفع هم و غم و زکام و نزله و همچنین درد مفاصل و برای افراد سرد مزاج مفید است.
• اثر بخشی آن در بیماران مبتلا به آسم ثابت شده است.
• این مفرده اثر بخشی زیادی روی باکتری هلیکوباکتر پیلوری داشته و در عفونت حاصله از آن موثر است.

خواص درمانی زنجبیل در طب سنتی

خلط آور – رافع روماتیسم و آرتریت و پادرد – اشتها آور – رافع دل درد – مسکن – مفید جهت کاهش وزن – جلوگیری از ایجاد لخته خون – ضد تهوع و استفراغ (ضد تهوع ناشی از سفر، بارداری، شیمی درمان و عمل جراحی) – رفع درد و بی نظمی قاعدگی – بهبود سرماخوردگی و سردی – ضد اسهال معمولی و خونی – از بین برنده  کرم معده – تقویت کننده میل جنسی – دفع کننده بلغم – ضد افسردگی – ضد سرطان – آرامبخش – کاهنده کلسترول خون – کاهنده دردهای عضلانی به صورت روغن مالی

• نکاتی در مورد خواص روغن زنجبیل در طب سنتی:

روغن آن فرار بوده و نمی توان آن را مانند سایر روغن ها جوشاند و نیازمند شرایط خاصی است.

معمولا زنجبیل را با یک روغن دیگر از موادی مانند کندر، کافور، رزماری، ریحان و رازیانه بسته به نوع بیماری مخلوط می کنند.

روغن آن عمدتا برای گرفتگی عضلات، روماتیسم و درد مفاصل، دردهای قدیمی عضلانی و کاهش دمای بدن به خصوص در شبها مورد استفاده است.

مصرف روغن آن در افراد با پوستهای حساس به دلیل ایجاد التهاب با احتیاط صورت گیرد.

• معرفی زنجبیل به عنوان یک ضد تهوع و ضد استفراغ قوی:

یکی از مهمترین خواص زنجبیل در طب سنتی ضد استفراغ و تهوع بودن آن است.

استفراغ در دوران بارداری موجب آزار و اذیت زنان باردار می شود که این مفرده به عنوان داروی ضد استفراغ و ضد تهوع می تواند بسیار موثر باشد و باعث کاهش تعداد دفعات استفراغ باشد.

بیماران مبتلا به سرطان که شیمی درمانی می شوند طی ۲۴ ساعت اول پس از شیمی درمانی دچار تهوع و استفراغ می شوند. بررسی ها نشان داده است که مصرف یک گرم از آن در پنج روز اول شیمی درمانی بر شدت تهوع تاثیر نداشته بلکه بر کاهش تعداد دفعات تهوع و استفراغ در فاز حاد موثر بوده است.

مصرف آن بر کاهش تعداد دفعات استفراغ و تهوع بعد از عمل جراحی هم موثر بوده است.

• چند دستور درمانی ساده با استفاده از خواص زنجبیل در طب سنتی:

1. دمنوش زنجبیل و لیموترش برای آب کردن چربی شکم و پهلو مناسب است.
2. پاشویه با پودر آن و آب گرم برای رفع سرمازدگی پاها ناشی از برف و سرما مفید است.
3. روغن آن قوی و گرم است که ماساژ آن برای سیستم گردش خون بسیار مفید است. البته برای پوستهای حساس ممکن است باعث ایجاد التهاب گردد.
4. برای سوء مزاج بلغمی یا سرد و تر معده بعد از مصرف میوه، زنجبیل همراه با نبات سفید و کندر را به میزان برابر پودر کرده و به مقدار یک قاشق چایخوری میل کنید.
5. برای تولید منی و غلیظ شدن آن می توان زرده ی تخم مرغ نیم برشت محلی رابه همراه پودر آن مصرف کرد.
6. برای رفع عطش بلغمی هم می توان از خواص آن در طب سنتی بهره برد، به اینصورت که نوع تازه آن را در دهان نگه دارید.
7. برای ضعف حافظه، هر روز ۷ مثقال کشمش را به صورت ناشتا بخورید، به علاوه روزانه سه قطعه زنجبیل که در عسل خوابانده شده (زنجبیل پرورده) برای تقویت حافظه مفید است.
8. برای درد مفاصل و بیماریهای ناشی از سردی و رطوبت و التهابات ناشی از سردی می توان زنجبیل را نرم کوبید و همراه آب گوشت پخت.
9. نوع تازه آن را می توان ورق ورق کرده و همراه با نمک و آبلیمو بعد از غذا مصرف کرد که برای تقویت هاضمه و تغییر مزه دهان مناسب است. همچنین می توان نوع خشک آن را پودر کرده و با نمک و آبلیمو به صورت خمیر درآورد و مصرف کرد. 

• قدر شربت (دوز مصرف):

حداکثر میزان مجاز مصرف زنجبیل در روز ۶ گرم است. برای رفع تهوع ۲۵۰ میلی گرم سه بار در روز به صورت خشک می باشد.

البته این میزان برای افراد معتدل المزاج و صحیح المزاج جوان می باشد. به علاوه این میزان در گذشته که مزاج ها به مراتب قوی تر بوده بیان شده است. برای افرادی غیر از افراد مذکور به خصوص سالمندان یک پنجم این میزان توصیه می شود.

موارد منع مصرف زنجبیل:

• زنجبیل برای حلق مضر است و باید با عسل و روغن بادام شیرین مصرف شود.
• برای کودکان زیر ۶ سال منع مصرف دارد.
• در دوران شیردهی و بارداری مصرف نشود.
• در صورت وجود حساسیت، سنگ صفرا و سنگ کلیه مصرف نشود.

• تداخلات دارویی با زنجبیل:

زنجبیل با مصرف داوهای ضد انعقادی مانند وارفارین، آسپیرین و هپارین تداخل دارد.

نتیجه گیری

همانطور که دیدیم از زنجبیل در درمان بسیاری از بیماریها به ویژه بیماریهای ناشی از سردی استفاده می شود. در قرآن کریم هم به خواص شگفت انگیز آن اشاره شده است. اما از آنجایی که این مفرده یک غذا دارو محسوب می شود نباید در مصرف آن زیاده روی کرد.

منابع:

1. حسین خانی، سیده نوابه. خانی، حسین. مقاله بررسی تاثیر کپسول خوراکی زنجبیل بر استفراغ بارداری. (۱۳۹۱). مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان. دانشگاه شاهد تهران.
2. دریایی، محمد رسول. بدون تاریخ. دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام. ۱ ج. تهران – ایران.
3. شفیعی، علی. گوهرهای منثور(درهای پراکنده). ۱ ج.
4. صنعتی، فاطمه. نجفی، صفا. کاشانی، زهرا.ناصری، محسن. حسین زاده، سمانه. مقاله بررسی اثر زنجبیل در کنترل تهوع و استفراغ حاد ناشی از شیمی درمانی. (۱۳۹۳). نشریه بیماریهای پستان ایران. تهران – ایران.
5. عسگری، مرتضی. و کاظمی خلخالی، زین العابدین. طب الرضا و طب الصادق علیهما السلام (طب و درمان در اسلام). ۱ ج. تهران – ایران.
6. عقیلى علوى شیرازى، سید محمد حسین بن محمد هادى. مخزن الأدویه (فرهنگنامه داروهاى پزشکى سنتى). ۱جلد. کلکته. هندوستان. چاپ سوم. ۱۲۶۰ ه.ق.
7. مهلوجی کرمانشاهی، روح الله.(۱۳۷۸). شکسته بندی به روش استاد کرمانشاهی. ۱ ج. تهران – ایران. دانشگاه علوم پزشکی ایران.

۸.یوسفی. علی. (۱۴۰۰). مبانی طب سطح ۲. {گیاهان دارویی}. گروه آموزشی طب سنتی. اندیشکده سبک زندگی صدای حکیم. تهران 

نویسنده: عطیه حدادنژاد