به نام خدا
تاریخچه پروتز در ایران و جهان
آیا تا به حال پروتز دندان انجام داده‌اید؟ پروتز دندان چیست؟تاریخچه آن در چه زمانی است؟ بشر در آن زمان چگونه و به چه شیوه‌ای دندان های خود را ترمیم می کردند؟ برای پاسخ این سوالات با طبیب مگ همراه باشید.
مقدمه
شاید دانستن تاریخچه و آثار به جا مانده از دندانپزشکی اقوام گذشته و اینکه مردمان گذشته چگونه مشکلات دهان و دندان خود را حل می کردند یا در گذشته هم چیزی به نام پروتز وجود داشته و روش درست کردن آن برایتان جالب باشد. برای آشنایی بیشتر با این موضوعات با ما همراه باشید.
تاریخچه پروتز دندان
بررسی تاریخچه پروتزهای دندان
بشر همواره برای رسیدن به اهدافش دست به ابتکار می زده و در این مسیر با مشکلاتی هم روبرو بوده است. از آثار این خلاقیت در بررسی تاریخچه پروتزهای دندانی و سایر اعضاء در علوم پزشکی و دندانپزشکی از گذشته های دور به چشم می خورد. از بدو ورود انسان بر روی کره خاکی این علوم لازمه وجود بشر بوده و مسائلی چون پوسیدگی، شکستگی و درد دندان همواره از جمله مشکلات او بوده است که از دیرباز انسان ها برای رفع این مشکل کوشیده اند. آثار به جا مانده از گذشتگان مانند زیباسازی و پروتزهای دندانی گواه این موضوع است. پروتز، اندام دست ساز بشر است که از گذشته تاکنون آن را جایگزین اندام های از دست رفته بدنش می کرد و انواع مختلفی دارد. اینجا نوع دندانی آن موضوع بررسی است.
تاریخچه و آثار به جا‌مانده از دندانپزشکی گذشته
محققان برای بررسی تاریخچه پروتزهای دندانی و جمع آوری اطلاعات مربوط به آن بسیار تلاش کرده اند. انسان ها در سراسر جهان تقریباً با شیوه یکسانی از دندان های خود استفاده می کردند اما آسیب های وارده به دندان ها بستگی به شیوه و گوناگونی خوراکی های آن‌ها داشته است. در بررسی آثار به جا مانده از دندانپزشکی گذشته؛ پوسیدگی دندانی، بیماری های بافت لثه، ریشه ها و بی دندانی در سنین مختلف به چشم می خورد. از نگاه دندانپزشکی نظری، تا آغاز میلاد مسیح، ورد، دعا و جادو، اندکی گیاهان دارویی و کانی، آرامبخش ها و بی حس کننده ها برای رفع مشکلات دندانی استفاده می شده و درمان دستی نیز بسیار ساده و محدود بوده است.
قرن های میانی، پیشرفت این درمان ها اندکی شتاب گرفت تا با ورود پزشکان و دندانپزشکان سرزمین های اسلامی زمینه های شناختی بیشتر ایجاد شد. این روند از قرن ۱۲ تا بعد از دوره رنسانس پیشرفت کندی داشت تا دوران رشد شکوفایی دانش و هنر حدود قرن ۱۹ که در همه این دوران به طور حرفه ای دندانپزشکی و علوم دندانپزشکی وجود نداشت و افرادی چون سلمانی ها، شکسته بندان، نعل سازان، برخی روحانیان، دارو فروشان، داروسازان، خون گیران و بادکش گذاران و بانوان پیر و نیز افراد فریبکار در این امر برای پیشگیری و درمان اقدام می کردند. دوره رنسانس دوره آغاز شکوفایی علوم و دوره شروع علم دندانپزشکی بود. در این دوره پزشکان بزرگی به نوشتن کتاب های گستره نویسی اقدام کردند که سرآغاز پایه گذاری علم دندانپزشکی نوین شد. پیر‌فوشار پدر دانش نوین درقرن ۱۸ نخستین پزشکی بود که در کتاب خود (جراحی های بزرگ) از نام دندانسازی و دندانپزشکی با عناوین دنتاریوس، دنتیسیس، دنتاریوس و مدیکوس نام برده است.
پیشینه پروتز
پیشینه پروتز
بشر از همان دوران آغازین هر اندامی را که از دست می داد با خلاقیت و همان دانش ابتدایی ابزاری جایگزینش می کرد، مثل پیشینه پروتز چشم که قدمتی پنج هزار ساله دارد و در سیستان و بلوچستان و در مصر باستان نمونه هایی از آن ها کشف شد. عدسی عینک نیز از سال ۱۳۱۳ میلادی و پروتزهای دست و پای ساخته شده از چوب و چرم و سپس آهن از نمونه های دیگر ساخت دست بشر گذشته است.
پروتزهای دندانی
در بررسی تاریخچه پروتزهای دندانی به دست آمده و به جا مانده می توان به جمجمه گذشتگان، ادبیات نغز و طنز رومی و یونانی و روایات اسلامی و یهودی استناد کرد. مثلاً دندان های دست ساز در روم گذشته خرید و فروش می شده که هیچ جای علم آن روز آثاری از این موضوع نیست، همچنین از سوخته باقی مانده اجساد مردگان قوم آریایی تبار ساکن روم، پل های دندانی از جنس طلا، پروتز دندان، آثار پیوند ریشه و تاج با کمک دندان گوساله و گاو ماده و بستن آن ها با طلا و پروتزهای دندانی مختلف، دندانی ساخته شده از طلا که به خوبی در جای درست قرار گرفته و خود یک آثار هنری زیباست. پروتزهای دندانی نه چندان کامل و روکش هایی از جنس طلا، مینا و سرامیک روکش هایی از جنس عاج فیل که امروز به شکل لمینیت است، حتی پودر شوینده دهان و دندان که ۴۰۰ الی ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح استفاده می کردند گواه این موضوع است.
بررسی تاریخچه پروتزهای دندانی از آثار به جا‌مانده از اقوام
- اقوام سرخ پوست آمریکایی خصوصاً مایاها از جواهرات فلزات و سنگ هایی چون یشم، سولفیت آهن و دولومیت بسیار حرفه ای و دقیق با سوراخ کردن و جا اندازی و سوهان کشی برای زیبایی دندان های پیش و آسیای کوچک مردان و زنان ۱۸ تا ۲۰ ساله استفاده می کردند. همچنین با صدف ها دندان می ساختند و کارهای شبیه به ایمپلنت های امروزی انجام می دادند و دندان ها را با طلا پر می کردند.
- در منطقه خاورمیانه در ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در فینقیه آثاری از بریج یا پل ثابت و دندان های ساخته شده از عاج و ثابت نمودن آن ها با نقره به چشم می خورد.
- یهودیان نیز حدود ۶۰۰ سال پس از میلاد از دستورات بهداشتی و کمی درمانی دندان در کتاب های تلمود بیت المقدس و بابلیان در کنار اوستا نوشته‌اند.
- در ایتالیا (روم باستان) در کارگاه های ساخت پروتز دندان، دندانسازی، روکش سازی، ساخت دندان تکه ای، یکدست کامل دندان از طلا، سقف و کام دست ساز را انجام می دادند و راهی برای کسب درآمد بین پزشکان و هنرمندان بود که این دو قشر با هم در این کار همکاری می کردند (مثل کار دندانپزشکان و تکنسین های امروزی).
- در یونان نیز نویسندگان دندانپزشکی چون پاول آگینا در سال های ۶۴۵ تا ۶۹۰ از ریزه کاری های دندانپزشکی و استفاده از ابزار ها و تجربیات خود در این حرفه نوشته اند.
- در چین مارکوپولو طی سفر خود در سال ۱۲۷۰ میلادی از دندان های روکش طلا زنان و مردان چینی سخن به میان آورده است.
- در ژاپن نیز در قرن ۵ و ۸ میلادی پروتزهای کامل و تکیه دندان که با چوب های خوشبو چون گیلاس و زردآلو هنرمندانه و دقیق ساخته شده و آن ها را با فلزات و استخوان جانوران محکم کرده و روی آن ها را با لاک و الکل مقاوم کرده و دندان ها را با فشردگی و چسبندگی هوا ثابت می کردند به دست آمده است و قدیمی ترین آن مربوط به خانم کاهنی است که برای خودش دندان درست کرده بود، (حدود سال ۱۵۰۰ میلادی).
- در برسی تاریخچه پروتزهای دندانی از آثار به جا مانده از اقوام؛ رنسانس تولد دوباره علوم تئوری پروتز دندانی در قرن ۱۶ میلادی است و آثار نقاشان نشان می دهد از پروتزهای دندانی برای بهتر سخن گفتن و زیبایی در آن زمان استفاده می کردند.
حضور پزشکان و دندانپزشکان در سرزمین‌های اسلامی
پس از نابودی امپراتوری روم دانش و هنر در این سرزمین افت کرد. اما در ایران سال های میانی پس از میلاد دوران رشد و شکوفایی فرهنگ و تمدن همراه با حضور پزشکان و دندانپزشکان در سرزمین های اسلامی با همیاری اندیشمندان ایرانی آموزش دیده در دانشگاه های ایران مخصوصاً دانش آموختگان دانشگاه جندی شاپور بود. دانشمندان بنام چون یوحنا فرزند ماسویه در کتاب فی السواک و السنونات، ابن ماسه، عیسا در کتاب فی تدبیر السنه و قسطا بلعلبکی در کتاب رساله فی الضرس (در رابطه با کند شدن دندان)، حنین فرزند اسحاق عبادی در کتاب مقاله فی الحفظ الاسنان و استصلاح ها، رازی محمد فرزند زکریا در بیش از دو سوم کتاب الحاوی فی الطب، زهراوی در کتاب التعریف لمن عجز عن التصریف و همچنین ابن سینا در کتاب قانون و اسماعیل جرجانی در ذخیره خوارزمشاهی در رابطه با درمان ها و پیشگیری های مشکلات دهان و دندان ابزار ها و روش های کار با ابزارها دقیق نوشته اما راجع به پروتزها چیزی ذکر نکردند.
آن ها برای محکم کردن دندان های لق از دهان شویه ها، داغ کردن، بستن دندان ها با نوار‌های طلایی و نقره ای کمک می گرفتند. نمونه این کار برای خلیفه سوم عثمانی انجام شده بود. امروزه این روش های کهن را بسیار دقیق می دانند. در بررسی تاریخچه دندانپزشکی احادیثی از بزرگان دین دیده می‌شود. به طور مثال در پاسخ به استفاده از دندان گوسفند برای دندان انسان فرموده بودند می توان از دندان گوسفندی که ذبح شرعی شده باشد استفاده نمود و در حدیث دیگر مجاز بودن استفاده از نوار طلا در لقی دندان آمده است.
توصیه ها و روش های حفظ سلامت و درمان های ساده برای رفع مشکلات دهان و دندان در روایات به چشم می خورد مثل نحوه مسواک کردن دندان، اعتدال در مسواک و مهم دانستن سلامت دندان در جلوگیری از بیماری های دیگر، توصیه بر حجامت برای رفع مشکلات دهان و زبان و دندان، پرهیز از درهم خوری مواد غذایی چون ماهی و تخم مرغ و روش هایی برای سفید کردن و رفع زردی دندان با عرق گوگرد، استفاده از گیاهانی چون هلیله کابلی در تقویت ریشه دندان و جویدن سقز برای سفت شدن دندان ها ، نقش مصرف ویتامین دی و کلسیم در سلامت دندان.
پزشکان و حکمای ایرانی
نتیجه‌گیری
این مقاله نشان‌دهنده آثار تلاش همیشگی بشر برای رسیدن به آرامش، آسایش، سلامتی و حتی زیبایی اش است و در این راه انسان بسیار خلاق بوده و هیچ تمدن، دین و آئینی از این موضوع مجزا نبوده است. آثار به جا‌مانده از گذشتگان که خود پلی برای موفقیت امروز ماست گواه این موضوع است. و در بررسی تاریخچه پروتز دندان شاهد همراهی هنر با علم هستیم. دانش دندانسازی و جایگزینی دندان و بهداشت دهان و دندان از پیش از اسلام و پس از آن نیز وجود داشته است و سلامت دندان ها سلامت باقی اعضاء بدن را در پی دارد.
منابع
الینوس. افضل‌الدین کرمانی، احمد بن حامد. بیگ‌باباپور، یوسف. و افلاطون. (۱۳۹۰–۲۰۱۱). شش رساله کهن پزشکی (ج ۱-۱). قم-ایران: مجمع ذخائر اسلامی. ص ۱۴۴
جعفر بن محمد (ع)، امام ششم. (۱۳۷۷). شگفتیهای آفرینش (توحید مفضل – ترجمه میرزایی) (ج ۱-۱). قم – ایران: هجرت. ص ۵۹
علی بن موسی (ع)، امام هشتم. امیر صادقی، نصیر الدین. (۱۳۸۱). طب الرضا(طب و بهداشت از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام
). (ج ۱–۱). تهران – ایران. معراجی. صص۵۹،۱۴۳،۲۰۲،۲۰۴،۲۰۵،۲۳۳.
نویسنده: اعضا تولید محتوا
