به نام خدا
مسواک در طب سنتی
نظریه‌های متفاوتی در مورد زمان و جنس مسواک وجود دارد، دوست دارید در مورد زمان و بهترین ابزار مسواک در روایات و طب سنتی بدانید؟ مایلید دندان‌های سفید و درخشان داشته باشید؟ برای اطلاعات بیشتر با طبیب مگ همراه باشید.
فهرست
مقدمه
شیوه و زمان مسواک‌زدن
ابزار مسواک‌زدن
فواید مسواک
روغن‌مالی دندان‌ها
دهان‌شویه
سفیدکردن دندان
بهداشت دندان
نتیجه‌گیری
منابع
مقدمه
تأکید به بهداشت دهان و دندان بخصوص مسواک در روایات و طب سنتی در حدی است که به عنوان یک امر ذاتی تلقی می‌شود. رویکرد و هدف روایات بیشتر پیشگیرانه است تا درمان، در کشور‌های توسعه یافته نیز رویکرد‌های درمانی به سمت اهداف پیشگیرانه تغییر رویه داده و این نشانه هم سو شدن علم امروزی با دین در این موضوع است.
پوسیدگی دندان و بیماریهای لثه، ازجمله بیماریهای قابل‌پیشگیری و درعین‌حال شایع در ایران و جهان هستند. مؤثرترین روش حفظ و بهبود بهداشت دهان و دندان، مسواک زدن و حذف جرم‌ها است. این مطالعه با هدف یافتن بهترین زمان، شیوه و جنس مسواک به بررسی احادیث، کتب طب سنتی و خلاصه یک مقاله علمی پرداخته است.
شیوه و زمان مسواک‌زدن
شیوه و زمان مسواک زدن را در زیر بررسی کرده‌ایم:
امام صادق (ع) می‌فرمایند: «پیامبر (ص) وقتی از خواب برمیخاستند و زمان خواب همچنین موقع نماز و سحر‌ها مسواک مینمود».
هنگام مسواک‌زدن، مو‌های مسواک از لثهها به‌طرف سر دندان کشیده شود از با عجله یا خیلی طولانی مسواک‌زدن خودداری کنید. هنگام مسواک باید دهان نیمه باز و مسواک به تمام سطوح دندان‌ها کشیده شود. به پهنای دندان مسواک نمایید نه به طول و بعد از مسواک‌زدن سه مرتبه مضمضه کنید.
طبق کتب طب سنتی زمان مسواک‌زدن بامداد و شبانگاه وقت خواب است و باید از پهنا روی دندان، دهان و زبان کشیده شود. دهان را در تابستان با آب سرد و در زمستان با آب گرم بشویید. نباید با فشار و طولانی مسواک زد؛ زیرا درخشندگی و همواری دندان از بین می‌رود و بستری خوب برای نشستن جرم بر روی دندان می‌شود و آن‌ها را لق و باریک می‌کند. باید قبل از محکم شدن جرم آن را توسط مسواک زدود در غیر این صورت دندان دچار آسیب می‌شود.
طب رایج نیز تأکید بر تمیزکردن مداوم و منظم دندان‌ها به‌منظور کاهش پلاک تجمع‌یافته می‌کند؛ اما تنوع غیرقابل پذیرشی در توصیه‌ها مرتبط با تکنیک‌ها، مدت‌زمان و چند وقت یکبار مسواک‌زدن وجود دارد. اما اکثراً به مسواک‌زدن بعد هر وعده غذایی بخصوص شب قبل از خواب توصیه کرده‌اند. مسواک از لثه به سر دندان با زاویه ۴۵ درجه کشیده شود. افراد باید مطمئن شوند همه سطوح دندان را به‌خوبی تمیز کرده‌اند.
ابزار مسواک‌زدن
ابزار مسواک زدن درگفتار پیامبر مسواک زیتون بیان شده است که دهان را خوشبو می‌کند و زردی دندان‌ها را از بین می‌برد.
امام رضا (ع) می‌فرمایند: بهترین مسواک چوب اراک است، اگر به‌اعتدال استفاده شود دهان را پاک و خوشبو، دندان‌ها را روشن، لثه را محکم و برای پیشگیری از سوراخ شدن آن مفید است. اما افراط در آن، دندان را نازک، لق و ریشه آن را سست می‌کند.
مطالعات امروزی نشان می‌دهد گیاه مسواک دارای اثر ضدقارچ است، استفاده از چوب مسواک باعث کاهش باکتری‌های ایجادکننده پوسیدگی در دهان می‌شود.
در تحقیقی بین دانش‌آموزان مشخص شد شیوع پوسیدگی دندان در افرادی که از چوب اراک استفاده کرده‌اند بسیار کمتر از افرادی است که از مسواک امروزی استفاده می‌کنند.
اهمیت مسواک به حدی است که پیامبر (ص) فرمودند: اگر مسواکی نباشد، انگشتان نیز در حکم مسواک هستند.
امام رضا (ع) ظرفی داشت که در آن پنج مسواک بود و وقت هر نماز از یکی از آن‌ها استفاده می‌کردند. امروزه نیز توصیه می‌شود که افراد چند مسواک داشته و به صورت چرخشی از آن‌ها استفاده کنند. دلیل این امر لزوم خشک بودن مسواک است، زیرا رطوبت شرایط مساعدی برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌کند.
طبق طب سنتی چوب مسواک باید سخت و از درختان تند یا تلخ، کم گره، به کلفتی انگشت کوچک دست، به بلندای یک وجب و نمناک باشد. هرگز نباید چوب درختان نا آشنا را برای مسواک استفاده کرد، چون ممکن است سمی باشد.
پیامبر (ص) از مسواک‌زدن با نی، ساقه ریحان و انار نهی کرده‌اند: «این چیز‌ها، رگِ جذام را فعّال می‌کنند».
فواید مسواک
مسواک در روایات رفتاری برخاسته از ذات الهی و سنت پیامبران شناخته شده است. در احادیث در حدی به این امر تأکید شده که به مرز واجب شدن رسانده می‌شود.
پیامبر (ص) فرمودند: جبرئیل، آنقدر مرا به مسواک‌زدن توصیه می‌کرد که ترسیدم همه دندان‌هایم بریزد و بی‌دندان شوم.
فواید مسواک در روایات و طب سنتی:
• سنت پیامبر؛
• پاکیزگی دهان؛
• روشنی چشم؛
• موجب رضای ایزد؛
• از بین‌برنده بلغم؛
• افزایش‌دهنده حافظه؛
• سفیدکنندۀ دندان‌ها؛
• افزایش حسنات؛
• از بین‌برنده جرم‌های دندان؛
• بهبود معده؛
• محکم‌کنندۀ لثه؛
• خوشحال‌کننده ملائکه؛
• رسایی زبان؛
• بهبودبخش هر بیماری؛
• افزایش اشتها.
پیامبر (ص) فرموده‌اند: هرکه چوب خلال و چوب مسواک را بکار برد از کشیدن و معالجه دندان بی‌نیاز می‌شود.
ابن‌ماسویه (پزشک ایرانی قرن سوم) می‌گوید: مسواک‌زدن زبان را خشک و خوشبو، مغز را پاک‌سازی، دندان‌ها را تمیز و لثه را محکم می‌سازد. هر کس باید مسواک سازگار با وضعیت خودش را انتخاب کند؛ مثلاً تب‌داران با چوب درخت بید و افراد دارای لثه‌ای سست و ناتوان با چوب درخت طرفا بهتر است مسواک بزنند. مسواک در گلاب‌زده شده استفاده شود.
روغن‌مالی دندان‌ها
روغن مالی دندان‌ها برای جلوگیری از پوسیدگی و جرم گرفتن دندان باید قبل از خواب انجام شود. در افراد دارای مزاج سرد با روغن گل و در افراد دارای مزاج گرم روغن‌بان، سنبل رومی یا روغن ناردین بر روی دندان‌ها مالیده شود. گاهی باید روغن سرد و گرم را ترکیب کرد. بهتر است قبل از روغن‌مالی دندان‌ها با عسل یا شکر شسته شود. عسل و شکر هر دو برای درخشش، پوشش، گرم‌کردن و پاک‌سازی دندان بسیار مفید است.
دهان‌شویه
دهان‌شویه‌های شیمیایی برای لثۀ دندان ضرر دارد؛ زیرا لبه‌های لثه به‌صورت طبیعی لیز و چسبنده است. دهان‌شویه‌ها رطوبت لثه را از بین می‌برند و سبب جداشدن لثه از دندان شده و دیوارۀ دندان‌ها را زبر و باعث نشستن اجرام بر دندان می‌شود، دهان‌شویه گیاهی باعث همواری و درخشندگی دندان شده و مانع سایش زودرس و نشستن جرم به روی دندان می‌شود.
چند نمونه دهان‌شویه:
• حضض معتدل و برای زخم دهان مفید است.
• مضمضه دم‌کرده بابونه باعث تقویت لثه است.
• گیاه گز: سرد و خشک، اگر با دم‌کرده آن دهان‌شویه شود، درد دندان را آرام می‌کند.
سفید کردن دندان
سفیدکردن دندان
جنس بعضی دندان‌ها سفید و درخشان است و بعضی را باید با وسائل و دارو‌ها سفید کرد. آفریقائی‌ها که از اشعه آفتاب بیشتر استفاده می‌کنند دندان‌های سفیدتر و محکم‌تری دارند. عفونت حاصله از چربی حیوانی کلسیم را نابود و دندان‌ها را فاسد می‌نماید. نور و حرارت خورشید چربی‌های زائد را از منافذ خارج و تبدیل به ویتأمین D می‌کند.
آب دریا از نظر املاح معدنی بسیار کامل است و کف روی آب دریا از لحاظ ویتأمین D نیز کامل است و بهتر از هر چیز می‌تواند این کمبود را جبران کند و نمک ترکی نیز بهترین وسیله ضدعفونی است، ترکیب این دو ماده دندان را سفید کرده و از خطرات زیادی مصونیت می‌بخشد.
از دیدگاه طب سنتی دلایل خرابی و بدرنگی دندان مشکلات گوارشی یا بخاری است که بر ظاهر دندان نشسته و آن را آلوده کند، یا خلط بد در طبیعت دندان جایگزین شده باید اصلاح گوارش، بهبود هضم معده و زدودن بخار‌ها توسط مسواک انجام شود، درصورتی‌که بخار‌ها زیاد است با استفاده از ایارج فیقرا و قوقایا و حبّ صبر وادار به استفراغ و سپس از دارو‌های دندان استفاده گردد.
شستن دندان با ترکیب جو سوخته، زغال بید، زاج سوخته و کف دریا برای تقویت لثه و سفیدکردن دندان بی‌نظیر می‌باشد.
دارویی برای سفید کردن دندان: قنبیل ۲۴ گرم، فلفل ۱۰ گرم، حماما ۷ گرم، سادج هندی ۵ گرم و ۱۹ گرم مازوی سوخته، کوبیده و پخته شود و با آن مسواک کنند.
بهداشت دندان
بهداشت دندان یکی از شروط مهم سلامتی است. اگر نود درصد امراض را مرتبط با بیماریهای دندان بدانیم اغراق نکرده‌ایم.
برای سالم ماندن دندان‌ها:
• شکستن و خوردن غذا‌های سفت، چسبناک و کش‌دار ممنوع.
• از دهان‌شویه و مسواک به اندازه استفاده کنید.
• از چیز‌هایی که دندان را کند و بی‌حس می‌کند؛ مانند یخ به‌ویژه پس از خوردن غذای گرم پرهیز کنید.
• با نخوردن خوراکی‌های ترش از دندان آسیایی محافظت نمایید.
مواردی که دندان‌ها و لثه را محکم و دهان را خوشبو می‌کند:
• مسواک‌زدن با چوب گیاهی مناسب و در کنار آن سعد و اذخر.
• در مسواک‌زدن زیاده‌روی نشود، زیرا باعث خراش در لثه، کاهش اندازه و لق شدن دندان‌ها می‌شود.
• برای تمیز و درخشان شدن دندان‌ها، بهتر است دندان‌ها را با پارچه‌ای زبر به همراه دهان‌شویه مالش دهید.
درمان دندان لق: گلنار و زاج سپید، سک، قاقیا، هیوفاسطیداس همگی به یک اندازه کوبیده و ریشه دندان لق را با آن مالش دهید.
نتیجه‌گیری
در اسلام و علم امروزی پیشگیری امر بسیار مهمی تلقی شده و بهترین راه پیشگیری از بیماریهای دهان و دندان مسواک‌زدن است. طبق این مطالعه بهترین زمان مسواک‌زدن شبانگاه و بامدادان است.
نباید در مسواک‌زدن زیاده‌روی کرد، در حدی باشد که منجر به از بین رفتن درخشندگی مینای دندان نشود. اگر مسواک‌زدن به اندازه باشد، دندان را جلا داده و نیرو می‌بخشد، لثه را سفت و از کندشدن آن جلوگیری و دهان را خوشبو می‌کند. بهترین چوب مسواک آن است که تندی و تلخی در آن باشد.
خواننده عزیز: اگر مطالعه این مقاله برای شما مفید بوده، لطفاً نظرات خود را با دوستان به اشتراک بگذارید.
منابع
۱-بنیاد پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه. (۱۳۸۵). مجموعه مقالات قرآن و طب (ج۳، چاپ اول، ص ۱۳۶) مشهد: مؤسسه انتشاراتی بنیاد پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه – دانشگاه شاهد.
۲-تبریزیان، شیخ عباس. (۱۳۹۶). پژوهشی در دانش پزشکی پیامبر برگزیده اسلام(ص)( مترجم: دانش موسی، ج۳، چاپ اول، ص ۳۹۳). قم: انتشارات جلال‌الدین.
۳-رازی، محمد بن زکریا. (۱۳۸۷). المنصوری فی الطب (ترجمه)( مترجم: محمدابراهیم ذاکر، ج۱، چاپ اول، صص ۲۱۶-۳۰۹). تهران: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی.
۴-سوادی، نجمه. محمودیان، حسین. (۱۳۹۵). مجله علوم پزشکی صدرا دوره ۴ شماره ۳. ص ۲۰۵-۲۱۶.
۵-شبر، سید عبدالله. (۱۳۹۲). طب الائمه (مترجم: پسندیده، عباس. ص۳۵۷). انتشارات هنارس.
۶-علی‌بن‌موسی (ع). (۱۳۸۱). طب‌الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه‌السلام)( مترجم: نصیرالدین‌امیرصادقی. ص۲۰۴-۲۰۵). تهران: انتشارات معراجی.
۷-ناصری، محسن. (۱۳۴۱ه. ش). مروری بر کلیات طب سنتی (چاپ ۲۶. صص۱۷-۱۷۱). تهران: انتشارات طب سنتی ایران.
۸-نورانی، مصطفی. (۱۳۸۴). دائره المعارف بزرگ طب اسلامی (ج۷. ص۹۵). قم: انتشارات ارمغان یوسف.
۹-محمدی ری‌شهری، محمد. (۱۳۸۵). دانشنامه احادیث پزشکی (ج۱. ص۳۸۱). قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
۱۰-موسوی دهسرخی اصفهانی، سید محمود. (۱۳۶۸). آئین تندرستی (مترجم: علی صحت، ص۱۳). تهران: انتشارات ناس.
۱۱-J. Wainwright. A. Sheiham. ۲۰۱۴. British Dental Journal volume ۲۱۷ %
نویسنده: مژگان شهیدی
